134

118

Kurgudan Gerçekliğe Uzanan Bir Tartışma Alanı: Susma Hakkının İdare Hukukunda ...

meye zorlanamaz.”.

04.12.2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi

Kanunu’nda (CMK) susma hakkı,

“açıklamada bulunmama”

şeklinde

ifade edilmiş ve açıklamada bulunmamanın kanunî bir hak olduğu ni-

telendirilmiştir. CMK uyarınca susma hakkının kullanılması, yakala-

ma anıyla birlikte başlamakta ve kovuşturma evresinde de söz konusu

olmaktadır.

Belirtmek gerekir ki, 1982 Anayasası’nın kaleme alınış biçimine

göre, kişinin kendini suçlayıcı belgeler vermeye zorlanması da susma

hakkının ihlâli olarak değerlendirilecektir. Anayasa açısından, belgeler

veya belgelerde yer alabilecek açıklamalar delil kapsamında değerlen-

dirileceğinden, kişinin kendi aleyhine delil veremeyeceği bağlamında

susma hakkı kullanılabilecektir. Zira Anayasa’da susma hakkına ilişkin

bir sınırlama hükmü getirilmemiştir. Diğer taraftan iç hukukumuza et-

kisi bakımından konuyla ilgili İHAM kararlarından doğan sonuçların

da ele alınması gerekmektedir. Strazburg Mahkemesi’nin, somut olaya

göre farklı değerlendirmelerde bulunduğu kararlarından öne çıkanla-

rını, kısaca şu şekilde belirtebiliriz: İHAM, Funke/Fransa kararında;

belge ve ticari kayıtları vermeyi reddetme hakkını susma hakkı kapsa-

mında değerlendirerek, gümrük görevlilerine belge vermeyi reddeden

başvurucu için mahkeme tarafından, kanunda öngörülen para cezası

verilmesini susma hakkının ihlâli olarak yorumlamış ve dava öncesi

aşamayı da susma hakkının kullanımı bakımından ele almıştır.

Mahke-

me burada, idarenin gerekli belgeleri başka bir yoldan toplamasına bir

engel bulunmadığını; gümrük mevzuatının özelliklerinin, İHAS mad-

de 6’nın özerk anlamı altında bir suç ile isnat edilen kimsenin hakkını

ihlâl etmede haklı çıkarmayacağını belirterek, suç isnat edilen herkesin,

sessiz kalmak ve kendini suçlamaya katkıda bulunmamak hakkı bulun-

duğundan âdil yargılanma hakkının ihlâl edildiğine kanaat getirmiştir.

Funke/Fransa kararındaki yaklaşımından sonra İHAM, Saunders/Bir-

leşik Krallık kararında, kendi aleyhine ifade vermeme hakkını da susma

hakkı kapsamına dâhil ederek, susma hakkının ceza davasını kapsaya-

CMK’ya göre kolluk, yakalanan kişiye kanunî haklarını derhal bildirir (m.90/4).

Kanun’un 147. maddesinin 1. fıkrasının (e) bendi uyarınca, “Şüpheli veya sanığa

yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanunî hakkı olduğu söy-

lenir.” Ayrıca kovuşturma evresinde de, duruşma başlangıcında sanığa, yükle-

nen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanunî hakkı olduğu bildirilir

(m.191/1-c).

Funke/Fransa, Başvuru No. 10828/84, 25.02.1993.