134

TBB Dergisi 2018 (134)

İpek Sevda SÖĞÜT

kanlığı, hukuki, kültürel ve etik çalışmalar sonuçlanıncaya kadar emb-

riyonik kök hücre çalışmalarını yasaklamıştır. 2006 yılında bir diğer

genelge yayınlanması, bu çalışmaların sonlandığı anlamına gelmek-

tedir. Genelge her ne kadar embriyonik olmayan kök hücre çalışma-

larına ilişkin olsa da embriyonik kök hücre çalışmalarına yönelik bir

sınırlama da getirmemektedir.

Sağlık Bakanlığı’nın ilgili kılavuzu, embriyonik olmayan klinik

amaçlı kök hücre çalışmalarına ilişkin olmakla, temel araştırma kök

hücre çalışmalarının kapsam dışı bırakıldığını göstermektedir.

Bu durum özellikle, TCK. md.90 anlamında, kök hücre deneyleri-

nin yasaklandığı ancak kök hücre denemelerinin serbest kılındığı şek-

linde yorumlanmaktadır.

TCK md. 90 uyarınca hasta üzerinde teda-

vi amaçlı deneme yapabilmek için, bilinen tüm tedavi yöntemlerinin

hasta üzerinde denenmesi gerekli değildir. Ancak Sağlık Bakanlığı ta-

Zengin, s. 234. Aykut Çoban, “Türkiye’de İnsan Embriyosu Üzerinde Araştırma

Yapmanın Hukuki Sorunları” başlıklı makalesinde; 03.03.2008 tarihinde, kendisi-

nin talebi üzerine, Sağlık Bakanlığı tarafından “Embriyonik Kök Hücre Çalışma-

ları Taslak Kılavuzu” olarak bir çalışmanın, kendisine gönderildiğinden bahset-

mektedir. Yazarın ifadesine göre, (Bahsi geçen taslak kılavuza, Sağlık Bakanlığı

web sayfasından ulaşılamadığı gibi, varlığı ve akıbeti hakkında, ilgili idari birim-

lerle yapılan yazışmalar da sonuçsuz kalmıştır) ilgili taslak kılavuza göre; insan

embriyosunun kök hücre çalışmalarında kullanılmasına olanak sağlanmaktadır.

Taslak kılavuzda embriyonik kök hücre: “laboratuvar ortamında gerçekleştirilen

döllenme sonrası oluşan, 5-7 günlük hücre kümesinden teşekkül eden blastokist-

ten elde edilebilen kök hücre kümesi ve serileri” olarak tanımlanmaktadır. Ay-

rıca taslak çalışmada, embriyonun elde edilme biçimi ile ilgili geniş bir esneklik

tanınarak, embriyonik kök hücre çalışması yapmak isteyenlerin embriyoyu nasıl

elde ettiklerini, embriyonun kaynağı ile ilgili ayrıntıları, başvuru dosyasında be-

lirteceklerdir. Kılavuzda açıkça yer verilen tek kural, insan kaynaklı embriyonik

kök hücre uygulamalarının ancak kültür ortamlarında ya da hayvanlar üzerinde

yapılabileceği ve bu kök hücrelerle insanlar üzerinde klinik deneylerin yapılma-

sına izin verilmediğidir. Türkiye’de tüpteki ve rahimdeki embriyo ayırımına, bu

taslak kılavuzda yer verildiği, tüpteki embriyonun kök hücre araştırmalarında

kullanılmasına olanak sağlandığı ve embriyonun statüsünün de, gün sayma he-

sabına dayandırıldığı ifade edilmektedir. İlgili taslak kılavuza göre, embriyo 7

günlük oluncaya kadar, kök hücre ile ilgili her türlü araştırmaya konu olabileceği

belirtilmektedir. Çoban, İnsan Embriyosu, s. 207-209. Eğer yazar tarafından ifade

edildiği şekli ile halen mevcut olan böyle bir taslak kılavuz çalışması var ise, bu kı-

lavuzun tüpteki embriyo üzerindeki kök hücre araştırmalarına dair olduğu ancak

tüp bebek sürecinde ortaya çıkan artık embriyoların kök hücre araştırmalarında

kullanılıp kullanılmayacağına ve istem ile sonlandırılan gebeliklerden embriyo-

nik kök hücre elde etmeye ilişkin bir düzenleme içermediği anlaşılmaktadır.

Zengin, s.234. Kılavuzun ayrıntılı hukuki yorumu ve TCK’ya göre insan üzerinde

deney yapma suçunun kıyası için bkz. Hakeri, Kök Hücre, s.80-82.