134

TBB Dergisi 2018 (134)

İpek Sevda SÖĞÜT

2. Tüpteki (in vitro) Embriyo Bakımından EKHÇ’da Hukuki

Durum

Avrupa Konseyi’nin İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi’nde

md.18/1’de; tüpte (in vitro) embriyo üzerinde araştırmaya ilişkin

olarak, kanunun tüpteki embriyo üzerinde araştırmaya izin vermesi

halinde, embriyo için yeterli koruma sağlanması gerektiği yönünde

hüküm bulunmaktadır. Diğer bir ifade ile sözleşmeye taraf devletler,

embriyonun insan onuruna saygılı, keyfi olmayan bilimsel araştırma-

lar çerçevesinde, uygun korumasını öngörmektedir.

Unesco’nun Uluslararası Biyoetik Komitesi, “Tedavi Amaçlı İnsan

Embriyonik Kök Hücrelerinin Kullanımı” başlıklı raporunda, embri-

yonik kök hücre araştırmalarına izin verilen ülkelerde, etik prensiplere

saygı gösterilmesini sağlayacak yasal düzenlemeler yapılması gerekti-

ğini önererek, artık embriyolar üzerinde araştırmanın, etik komiteleri-

nin onayından geçmesi ve donörlerin serbestçe verecekleri aydınlatıl-

mış onamları ile mümkün olabileceği ifade edilmiştir.

Tüpteki embriyolar, üremeyi gerçekleştirmeye yönelik olarak

yapay döllenme ile oluşturulurlar. Üreme amacıyla embriyo oluştu-

rulmasına ilişkin, iç hukukumuzdaki temel düzenleme, “Üremeye

Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkez-

leri Hakkında Yönetmelik

(ÜYTE)” tir. İlgili Yönetmelik, Ek-17’de,

adaylardan tüp bebek amacı ile alınan yumurta ve spermler ile elde

edilen embriyoların başka bir amaçla kullanılması yasaklanmaktadır.

Bu hükmün, kişinin kök hücre çalışmaları dolayısı ile embriyo elde

edilmesine rıza göstermesi durumunda, doğrudan doğruya embriyo-

ğerlendirmeleri sonuçlamaktadır. Embriyoyu hukuken çocuk olarak kabul eden

Çoban, TCK. md.90’ın embriyoyu kapsadığı ve böylelikle suçun mağduru olabile-

ceği yönünde, ceza hukuku değerlendirmesi yaparak, md.90/3-b hükmü gereği,

rızasını kendisi açıklama yeteneği olmayan çocuklar üzerinde bilimsel deney ya-

sağı nedeni ile, Türkiye’de rahimdeki ve tüpteki embriyo üzerinde deney yapıla-

mayacağı sonucuna varmaktadır. Bkz. Çoban, İnsan Embriyosu, s. 231. Katıldığı-

mız karşı görüş olarak; 90. maddede insan ile kastedilenin doğmuş kişi olduğu, bu

nedenle maddenin cenin üzerinde yapılacak deney ve denemeleri kapsamadığı;

embriyonun hukuken insan olmaması sebebi ile suçun mağduru olamayacağı yö-

nünde bkz. Yener Ünver, “İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları”, (Deney ve

Deneme), Sağlık Hukuku ve Yeni Türk Ceza Kanunu’ndaki Düzenlemeler, Sem-

pozyum No:1, 17.11.2006, İstanbul 2007, s.152; Hakeri, Tıp, s.440.

Kalkan Oğuztürk, s. 323.

RG: T.30.09.2014, S. 29135.