373 / 497
372
Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi ve Hukuki Talepleri
muştur. 1857 yılında Boşanma Kanununun çıkarılmasında bu kadın-
ların aktiviteleri önemli rol oynamıştır. 1870 ve 1882 yıllarında çıkarı-
lan Evli Kadınların Mal Edinme Yasaları da feministlerin uzun yıllar
süren çabalarının ve İngiliz Parlamentosu’nda yaşanan büyük tartış-
maların sonucudur.
16
1867 yılında ise John Stuart Mill kadınlara oy
kullanma hakkı tanınması için İngiliz Parlamentosuna öneride bulun-
muş ancak bu öneri reddedilmiştir. Mill’e göre kadınlar oy kullanma
hakkına sahip olmalı, siyasi, hukuki ve sosyal bütün haklara kavuş-
malıdır. Kadınların doğasının erkeklerden farklı olduğu fikri gerçekçi
değildir. Mill eğer kadınların en başından beri erkeklerle eşit eğitim
olanaklarına sahip olsalardı en az onlar kadar başarılı olacaklarını sa-
vunmuştur. Mill kadınların evlilikteki konumunu da tiranlık olarak
nitelemektedir. Kadınların bağımlılık konumlarını sürdürmelerinin
nedeni geleneksel rolün devamından öte erkeklerin onları orda tutma
isteğidir. Mill’e göre İngiliz gelenekleri bir kadının kraliçe olmasını
kabul etmekte ancak kadına parlamento üyesi olma hakkını tanıma-
maktadır.
17
Mill’in kadın haklarını savunmasından sonra İngiltere’de
süfrajet adı verilen hareket etkili olmaya başlamıştır. Mill’den önce
İngiltere Başbakanı Disraeli de kadınlara oy hakkı verilmemesinin
hiçbir haklı gerekçeye dayanmadığını ileri sürerek Mill’in görüşlerini
desteklemiştir. Süfrajet hareketi kapsamında kadınlar oy hakkını elde
etmek için sokak gösterileri düzenlemiş, sivil itaatsizlik yöntemlerini
kullanmışlardır.
18
Ancak İngiltere’de kadınların genel oy hakkını elde
etmesi 1928’de gerçekleşebilmiştir.
19
18. ve 19. yüzyılda Avrupa’daki örneklerini verdiğimiz kadın ha-
reketi birinci dalga feminizm olarak nitelendirilen döneme aittir. Ge-
rek konunun genişliği gerekse Osmanlı kadın hareketini incelerken
karşılaştırma yapmamıza imkân vermesi bakımından Avrupa’daki
gelişmeler hareketin ortaya çıkış süreci ve birinci dalga feminizmin
örnekleri ile sınırlı tutulmuştur.
16
Filiz Barın Arkın, Batılı Kadın Seyyahların Gözüyle Osmanlı Kadını, Etkileşim Ya-
yınları, İstanbul, 2011, s.93-99.
17
Güriz, s. 30-31; Donovan, s. 64.
18
Güriz, s. 45.
19
Berktay, s. 43.