TBB Dergisi Özel Sayı

373

TBB Dergisi 2017 (özel sayı)

Berna YÜRÜT

II. Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi

Batı’da kadınların hukuki statülerinde yaşanan gelişmelerin Os-

manlı Devleti’ne yansımaması düşünülemezdi. 19. yüzyılda Osmanlı

Devleti’nde ortaya çıkan siyasi, hukuki, eğitim ve düşünsel alandaki

gelişmelerle Osmanlı toplumu da dönüşüm geçirmeye başlamış, kuş-

kusuz Osmanlı kadını da bundan etkilenmiştir. Ancak Tanzimat son-

rası kadın hareketini incelemeye başlamadan önce konunun daha iyi

anlaşılabilmesi için bu döneme kadar olan süreçte Osmanlı kadınının

konumuna kısaca değinmek gerekmektedir.

A. Tanzimat Öncesi Osmanlı Kadınının Hukuki Statüsü

Osmanlı hukukunda kadın hak ve fiil ehliyetine sahiptir. Hak eh-

liyeti ceninin sağ ve hür doğmasıyla kazanılır. Fiil ehliyetinin şartları

ise, temyiz kudretine sahip olma, baliğ olma ve reşit olmadır. Hak ve

fiil ehliyetinin kazanılmasında cinsiyetin bir önemi yoktur. Hak ve fiil

ehliyetine sahip bir kadın, erkekler gibi her türlü hukuki işlemi yapa-

bilir. Evlilik kurumu da Avrupa hukukunun aksine kadının ehliye-

ti üzerinde herhangi bir etki doğurmaz. Kadınların maddi varlıkları

evlendiklerinde sona ermez veya kocalarının mülkiyetine geçmez. İs-

lam-Osmanlı Hukukunda evlilikte mal ayrılığı rejimi kabul edilmiştir.

Kadınlar mal varlıkları üzerinde kocalarının iznine ihtiyaç duymadan

her türlü tasarrufta bulunabilirler. Hak ve fiil ehliyetine sahip olma-

nın sonucu olarak kadınlar davada taraf da olabilmişlerdir. Kendileri

davalarını takip edebildiği gibi, istedikleri kişileri de davalarında ve-

kil tayin edebilmişlerdir.

Teoride Osmanlı hukukunda kadının menkul veya gayrimenkul

mülkiyeti üzerinde sınırlama olmamakla beraber uygulamaya ba-

kıldığında kadınların malvarlıklarında gayrimenkullerin fazlaca yer

almadığı görülmektedir.

Çeşitli yollarla gayrimenkul edinen kadın-

ların mülkiyet hakları da çokça saldırıya maruz kalmıştır. Kadınlar

haklarını koruyabilmek için ciddi hukuki mücadeleler vermiştir.

Akyılmaz, s. 57-60; Meral Altındal, Osmanlıda Kadın, Altın Kitaplar Yayınevi, İs-

tanbul, 1994, s. 45; Halil Cin, Gül Akyılmaz, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları,

Konya, 2016, s. 289; Akman, s 84.

Gül Akyılmaz, “Osmanlı Devleti’nde Mülkiyet Hakları ve Mülkiyet İlişkileri Çer-

çevesinde Kadının Hukuki Statüsü”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri,

C.1, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016, s. 229.

Akyılmaz, Mülkiyet, s. 257.