TBB Dergisi Özel Sayı

390

Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi ve Hukuki Talepleri

kadının boşanmasıdır. Kadınlar evliliğin erkeğin ağzından çıkacak tek

söze bağlı olmasını eleştirmiş, kadına da boşanma hakkı talep etmiş-

lerdir. Kadınlar Dünyası dergisinde yayınlanan “Talak” ve “Kadın ve

Hakk-ı Talak” başlıklı yazılar kadınların konuya yaklaşımlarını gös-

termektedir.

Tanzimat ile başlayan dönüşüm sürecinde kadınlar erkeklere ait

kamusal alana girmeye başlamıştır. Savaşların etkisi ile sosyal ve ikti-

sadi hayattaki konumları artmıştır. Aynı zamandaOsmanlı ailesi de çe-

kirdek aileye doğru evrilmeye başlamıştır. Ziya Gökalp, Ahmet Şuayp,

İbrahim Hakkı gibi üniversite hocaları ve Ahmet Cevat gibi Osmanlı

aydınlarının çabaları ve kadınların girişimleri sonucunda 1917 yılında

Hukuk-ı Aile Kararnamesi yayınlanmıştır.

Kararname, kadınların

taleplerini tümüyle karşılamasa da aile hukukuna ilişkin çok önemli

yenilikler getirmiş, kadınların statülerinde en radikal değişikliği sağ-

layan düzenleme olmuştur. Kararname evlilik yaşını sınırlamıştır. 9

yaşından küçük kızlar velileri tarafından bile olsa evlendirilemeyecek-

tir. 17 yaşını dolduran kadınlar ise veli izni olmadan evlenebilecektir.

Ayrıca devletin evlenme ve boşanma üzerindeki kontrolü genişletil-

miştir. Kararnamenin getirdiği en önemli yeniliklerden biri de çok eş-

liliğin sınırlandırılmasıdır. Kadın evlilik akdine üzerine evlenmemek

ve evlendiği surette kendisinin veya ikinci kadının boş olacağına dair

bir şart getirebilir. Kararname ile gelen önemli yeniliklerden bir diğe-

ri tefrik (adli boşanma) sebeplerinin artırılmasıdır. Zührevi hastalık-

lar, cüzzam, baras ve akıl hastalığı (bu sebepler 1916 tarihli irade-yi

seniyede de kabul edilmiştir) kocanın iktidarsızlığı, nafaka bırakma-

dan veya bıraktığı halde uzun süre kaybolması, şiddetli geçimsizlik

ve kötü muamele sebeplerinden birinin varlığı halinde kadın hâkime

başvurarak boşanmayı talep edebilir.

Kararnamenin boşanma ile il-

gili getirdiği başka bir husus da muhalaa yoluyla boşanmanın mehrin

bir kısmı veya tamamı ile sınırlandırılmasıdır. Kararnameye kadar ka-

Çakır, s.295; “İnsaf edelim bir erkeğin düşünmeden veya serhoşluğunda karısı-

na “seni talak ettim” demesiyle bütün bir hayat içi tanzim edilmiş ailenin derhal

müzmahill ve perişan olması hangi akl ü mantığa sığar?” Nimet Cemil, “Talak”,

Kadınlar Dünyası, 142. Sayı, 9 Mayıs 1330, Akt: Demirdirek, s. 122.

Kurnaz, s. 120; Okuducu, s. 387; Ebru Kayabaş, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat

Dönemi İtibarıyla Aile Hukukunun Gelişimi Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Filiz Ki-

tabevi, İstanbul, 2009, s. 26.

Kurnaz, s. 121; Kayabaş, s. 95-102; Akyılmaz, Kadın, 85-86.