390 / 497
389
TBB Dergisi 2017 (özel sayı)
Berna YÜRÜT
Osmanlı toplumunda evlilikler görücü usulü ile gerçekleşmekte-
dir. Bu durumun sakıncaları üzerinde durulmuş, evlilikte tarafların
iyice birbirlerini tanımaları gerektiğine dikkat çekilmiştir. Mükerrem
Belkıs Kadınlar Dünyası dergisinde yazılarıyla konuyu gündeme ge-
tirmiştir. Mükerrem Belkıs’ın görüşleri etkisini göstermiş, dergiye gö-
rücülükle ilgili şikâyetlerini ileten çok sayıda mektup gelmiştir.
67
Kadınların en şiddetli eleştirilerine uğrayan konu ise çok eşliliktir.
Toplumda çok yaygın olmasa bile çok eşliliğin kural olarak var olması
kadınlar açısından tehdit olarak görülmüştür. Kadınlar dergilerdeki
yazılarla çok eşliliğin kabul edilemez bir durum olduğu sıkça dile ge-
tirmişlerdir. Kadınlar kendi geçimlerini sağladığı takdirde çok eşlili-
ğinde ortadan kalkacağına inanmışlardır.
68
Kadınların ısrarla talep ettikleri konulardan biri de kendilerine de
boşanma hakkının tanınmasıdır. İslam hukukunda kabul edilen tek
boşanma şekli erkeğin tek taraflı irade beyanına dayanan talak de-
ğildir. Esasen talak deyince bunun içine başka boşanma şekilleri de
girer. Ancak İslam hukukçuları bu kavramı dar manada kullanarak
daha çok kocanın sahip olduğu boşanma yetkisini ifade etmişlerdir.
İslam hukukunda dört çeşit boşanma vardır: Erkek tarafından boşama
(talak), kocanın verdiği yetkiye dayanarak kadın tarafından boşama
(tefviz-i talak) karşılıklı rıza ile boşanma (muhalaa, hul) belirli sebep-
lerin varlığı halinde hâkim kararıyla boşanma (tefrik-adli boşanma).
69
İslam hukuku çerçevesinde kadına boşanma konusunda en fazla es-
neklik tanıyan metot tefriktir. Ancak Osmanlı Devleti’nin resmi mez-
hebi olan Hanefi mezhebi konuya çok katı yaklaşmış, tefrik sebepleri
son derece sınırlı tutulmuştur. Bu durumda kocaları gaip olan veya
kocaları tarafından terk edilen, nafakasız bırakılan veya fena mua-
meleye maruz kalıp, kocalarıyla aralarında şiddetli geçimsizlik olan
kadınların büyük sorunlarla karşılaştıkları inkâr edilemez bir gerçek-
tir.
70
Boşanmada en çok kullanılan metot kocanın tek taraflı iradesi ile
67
Çakır, s. 272-274.
68
Demirdirek, s. 123;
“…
Şuna çok eminim ki Müslüman kadın, erkeğin yardımına
ihtiyacı olmadan yaşayacak vasıtalara sahip olduğu gün, poligami de kendiliğin-
den ortadan kalkacaktır…”, Mes’adet Bédir-Khane, “La Polygamie et l’İslam (Po-
ligami ve İslamiyet)”, 7/20 Decembre 1913, no. 121, Akt: Çakır, s. 284.
69
Cin, Akyılmaz, s. 413.
70
Cin, Akyılmaz, s. 429-430.