232 / 521
TBB Dergisi 2011 (96)
Halide Gökçe TÜRKOĞLU
231
A-
Humanitas Kavramı
Roma hukukunda
humanitas
ile
maiestas populi Romani
arasındaki
bağlantıyı açıklayabilmek için, ilk olarak, Roma’ya has bir kavram olan
humanitas
kavramı üzerinde durulması gerekir. Esas olarak hümanizm,
insan sevgisi anlamına gelen
humanitas,
bunun yanısıra, insanlara eği-
tim ve öğretimle verilen kültür ve bilgi ve toplum içinde doğru şekilde
hareket edebilme yetisi anlamında da kullanılmıştır. Yani başkalarına,
insan ırkından gelen herhangi bir kişiye ya da gruba zarar verecek şe-
kilde davranmaktan kaçınma,
humanitas
ile açıklanmaktadır. Kişiliğin
özel bir değeri ve önemi vardır, bu yüzden de, insanların kendilerini
geliştirme, eğitme yükümlülüğü söz konusudur. Tüm insanlar da bu
özel değer var olduğundan, her insanın diğerinin kişiliğine saygı gös-
termesi, başkalarına destek olması gerekir. Bu bilinçte olan ve buna
göre davrananlar birer
humanus
’dur.
5
Roma’lıların insan doğasının
sınırları hakkında kesin tanımlamaları vardı. Buna göre,
humanitas
in-
san ırkına has bir niteliktir ve kapsamı, insan ırkının özelliklerine göre
mümkün olabilecek şekilde ayarlanmalıdır. Roma’lılar asla, imkansıza
ulaşmayı hedeflememişlerdi.
6
Bu çalışmada öncelikle,
humanitas
’ın
in-
sanın içinden gelen vahşiliği, eğitimle azaltılabileceği, bastırılabileceği
inancı üzerinde durulacaktır.
Humanitas
, tüm insanların eğitilirek,
“iyi
insan”
haline gelebileceğini savunduğundan, herkese iyi davranılması
ve insanların yalnızca insan olmalarından dolayı çeşitli haklara sahip
olduklarını kabul etmekteydi.
7
5
Ayrıntılı bilgi için bkz. Fritz Schulz,
Prinzipien des Römischen Rechts
, Transl.
by Marguerite Wolff, Oxford 1936, Çev, Diler Tamer Güven,
“Humanitas”
,
Argumentum
, Yıl 3, S. 30, Ocak 1993, s. 514-520.
6
Humanitas
ile bağlantılı farklı kavramların da Roma’lılar tarafından kullanıldığı
bilinmektedir. Bunlardan en önemlileri,
clementia
,
aequitas
,
lenitas
,
manstuetudo,
moderatio, indulgentia, iustitia, fides
ve
pietas
’tır.
liberalitas
, muhtaçları;
humanitas
,
şanssızları ve
clementia
da, belirsiz durumdaki korumak için getirilmiştir.
Bundan da anlaşıldığı üzere,
liberalitas
, zor durumda olan, fakir, zayıf kişilerin
korunmasını hedeflediği için, aslında
humanitas
ve insan hakları kavramı ile
yakından bağlantılıdır. Belirsiz durum ile kastedilen ise, kendilerine hangi cezanın
verileceği daha tam olarak kesinleşmemiş ve haklarında yumuşak cezaların
uygulanmasını umut eden kişilerin durumudur. Val.Max.5.1.pr. İnsanın insana
yaptıklarına baktığımız zaman, doğal afetlerin, hastalıkların ve yoksulluğun
çok masum kaldığını görmekteyiz. Chester Starr,
Civilization and the Caesars: The
Intellectual Revolution in the Roman Empire
, Cornell Unv. Press, New York 1965, s.
73 vd.
7
Doğal hukuktan önce, herhangi bir yerleşik düzen yoktu. Fakat insanoğlu
eğitilebilir nitelikte idi ve bilge insanlar, insanoğlunu vahşilikten adalete taşıdılar.