233 / 521
Roma Hukukunda
Humanitas
ile Maiestas Populi
Romanı Arasındaki Bağlantı
232
Ancak böyle bir anlayışın bu dönemde tam anlamıyla kabul edildi-
ğini söylemek doğru olmaz. Çünkü yöneticiler, yönettikleri kişilerden
sevgi değil, tam anlamıyla itaat beklemekteydiler. Verdikleri emirlere
koşulsuz uyulmasının sağlanması da, yönetilenlere hoşgörü ve iyini-
yet gösterilmesi ile değil, bilakis, onların korkutulması, şiddetle ceza-
İlk olarak, ilahi daha sonra da beşeri kurallar getirilmiş, insanların topluluk
halinde, kurallar çerçevesinde yaşayabilmeleri sağlanmıştır. Cic. Sest. 91-2.
Burada, Stoistist bakış açısı ile
humanitas
açıklanmaya çalışılmıştır. Cicero aynı
görüşleri 56 yılında M. Calius’un savunması sırasında da tekrarlamıştır. “
Luperci
,
denilen kurt adamlık, vahşi, saldırgan amaçları olan bir kardeşliktir. Bu durum
insanların, hukuk ve
humanitas
kavramlarıyla karşılaşmalarına kadar devam
etmiştir”. Cic.Cael.26. “Cezası ölüm olan suçları işledikleri iddiasıyla, kişileri
suçlayarak, köleleri ayartarak, Deiotarus ailesi, bütün hukuk kurallarını ve
humanitas
’ı yok saymıştır. Bu aile, Roma’ya, Roma’nın kurallarını altüst etmeye,
toplumumuzun
humanitas
’ını vahşice kirletmeye mi geldiler?” Cic. Deiot.30.32.
Cicero, 81 yılında, müvekkili olan P. Quinctius’un savunmasını şu sözlerle
yapmıştır: “Bir Roma vatandaşının satılmasına yol açmak, hiçbir onurlu kimsenin
hasmına dahi yapılmasını istemeyeceği birşeydir. Bu, onurlu bir biçimde ölümden
bile daha kötüdür. Yabancıları ve düşmanları bile toplumun çoğunluğunun
görüşü ve
communis humanitas
doğrultusunda böyle bir muameleye maruz
bırakmaktan kaçınan Roma’lıların, bunu kendi vatandaşına yapmayacağı kabul
edilmelidir. Müvekkilim, hasmından kendisine, şahsı için olmasa bile
humanitas
adına merhamet göstermesi ve kendisini ekonomik olarak duvara dayamamasını
istemiştir”. Cic.Quinct.49-51,97. Bilgeliğinizden ve
humanitas
’ından hiç
şüphem yok, bu yüzden sizden aklınıza, yeteneklerinize, erdemlerinize aykırı
davranmamanızı istiyorum. Eminim ki karar verirken sizi etkileyecek olan benim
sözlerimdeğil, sizinkendi
humanitas
’ınızdır. Buyüzdendavayı sizinvicdanınıza ve
humanitas
’ınıza bırakıyorum. Heraclius’u yapılacak muamele sizin onu
humanitas
çerçevesinde dinlemeniz ile belirlenecektir.” Jüri üyesi olarak karar verirken,
insaf ve
humanitas
ile donanmış olmanız ve suçlayanın tribün üyesi olmasının
suçlananın dezavantajı olduğu hususunu unutmamanız gerekmektedir.” Cic.
Balb. 19.62; Cic. Cluent 29; Cic.Verr. II.5.111. Cicero, Oniki Levha Kanunundaki
kasıt olmaksızın, kazara adam öldürenin, tazminat olarak bir koç vermeye
mahkum edilmesini, 12 Levha Kanundaki
humanitas
’ı koruyan bir gelenek hukuku
kuralı olarak yorumlamıştır. Cic.Tull. 51.Cumhuriyet döneminin sonlarında,
humanitas
ile hukuk arasındaki bağı kuran tek kişi Cicero değildi, Caesar’de bu
iki kavramın önemini ve aralarındaki sıkı bağı vurgulamaya çalışmıştır.
Praetor
urbanus
, Trebonius, iç savaşın ciddi boyutlara vardığı dönemlerde, yargılama
hoşgörü ve ılımlığının mümkün olduğunca yüksek seviyede tutulması ile
yapılması gerektiğini savunmuştur. Bu doğrultuda Trebonius,
edictum
’unu
aequitas
ve
humanitas
kavramlarıyla çerçevelendirdiği için, hiç kimse Caesar’in
mali düzenlemelerine karşı itirazda bulunma ihtiyacını hissetmemiştir Richard
A Bauman,
The Crimen Maiestatis in the Roman Republic and Augustian Principate
,
Withwatersrand Unv. Press, 2. Ed. Johannesburg 1967, s. 49 (Crimen). Cumhuriyet
döneminin sonlarında ortaya konan
humanitas
ve hukuk arasındaki bağlantı, daha
sonraları da önemini yitirmemiş ve Roma hukukçularının hukuk bilimine dair
çalışmalarının temelini oluşturmuştur. (
pro suo humanitate
) D. 48.10.3; (
egreria ratio
humanitatis
) D.48.18.1; (
humanitate vel misericordia ductus
) D. 11.3.5pr.; (
sententia
humanitate suggerente
) D. 28.2.13pr.; D. 44.44.7.1; D.48.18.1.27.