236 / 521
TBB Dergisi 2011 (96)
Halide Gökçe TÜRKOĞLU
235
M.Ö. beşinci yüzyılının sonralarında Yunan dünyası, insan hak-
larına ciddi biçimde yapılan saldırılara sahne olmuştur. Daha sonraki
çalışmalar, demokrasi kavramına bağlı olarak insan haklarına daha
fazla önem verilmesini sağlamıştır.
14
Yöneticilerin işlemleri, yöne-
tilenlerin çıkarlarına uygun olmalıdır. Yönetici, koruyan, gözeten
tarzda olmalı ve her zaman için hukuka uygun hareket etmelidir.
15
Tıpkı Roma’da olduğu gibi, antik Yunan’da da, teoride ulaşılan insan
haklarının kutsallığı yönündeki saptamalar ne yazık ki, uygulamada
tam anlamıyla başarıya ulaşmamıştır.
16
Burada esas belirleyici, yöne-
ticilerin insafı olmuştur.
17
Hatta, bazen antik Yunan ve Roma’da, faz-
la insaflı, fazla insancıl davrandığı için çeşitli yöneticilerin kınandığı
görülmektedir.
18
tıpkı Romalılar gibi köleliğin insan haklarına aykırı olduğunu ve doğru olanın,
philantropia
ile uyuşanın her insana, köle ya da hür, erkek, kadın ya da çocuk,
zulüm edilmemesiydi. Ancak, bu görüşler büyük ölçüde teoride kalmıştır.
Wiedemann, s. 53.
14
Bu dönemde gerçekleşen devrimler, halkın ahlak anlayışında büyük bir
deformasyana yol açmış, onur, namus gibi erdemler terkedilmiş ve halk iki zıt
gruba ayrılmıştı. Halk büyük bir umutsuzluk içindeydi. Hatta toplumdaki kaos
o kadar büyümüştü ki, komşuların birbirlerini, babaların oğullarını öldürmesi
söz konusu olmuştu. Beşinci yüzyılın ortalarına doğru, bu kaos kısmen de olsa
sonlanmıştır. Savaşlar, ekonomik yapıdaki değişiklikler ve M.Ö. 403 yılında
çıkarılan af kanunu bu sonucu sağlamıştır. Böylece demokratik yapılanmanın
meyveleri olarak, insan haklarına duyulan saygı yine yükselişe geçmişti. Finley,
s. 80.
15
M.Ö. 118 yılında Mısır’daki iç savaşın sona erdirilmesi amacıyla, suç işleyenlerin
affedilmesi biçiminde bir af kanunu çıkarılmıştır. Vergi affı, toprak kanunlarında
reform, çeşitli gruplara ayrıcalıklar ve Yunanlılarla, Mısırlılar arasındaki
uyuşmalıklarda uzlaşma sağlanması da bu af kanunun kapsamı dahilindeydi.
M.Ö. İkinci ve birinci yüzyıllarda ise, insan haklarına verilen değer ve gösterilen
dikkat hayli artmıştı. Bauman, (Human), s. 41.
16
Charops, Yunanitan’ın görüdüğü en zalim, en kuralsız yöneticilerden biri idi.
M.Ö. 157 yılındaki ölümü, adeta Yunanistan’ı büyük bir lanetten kurtarmıştı.
Roma’lılar çekildikten sonra, Charops şehirde adeta bir katliam yapmıştı. Halkı
pazar yerinde ya da evlerinde öldürtmüş, ya da mallarına el koyup, onları,
Roma’nın düşmanı olduklarını itiraf etmeye zorlayarak, sürgüne göndermiştir.
Pol.XXX.12.3, 13.4.,32.12.; Pol.XXXII 5.3-14.
17
Eski Yunan’da, Roma hukukunda olduğu gibi, her insanın doğuştan, insan
olmaktan dolayı sahip olduğu haklarının bulunduğu bilinmekteydi. Ancak
bu hakların hukuki sonuç doğurabilmesi, geçerlilik kazanabilmeleri için, yasal
çerçevede düzenlenmeleri gerekmekteydi. Wiedemann, s. 56.
18
Syracus’lu Gelon, komşularına ve düşmanlarına fazlasıyla insancıl davranmaktan
dolayı suçlanmıştır. Finley, s. 82. William Linn Westermann,
The Slave Systems
of Greek and Roman Antiquity
, The American Philosophical Society, Philadelphia
1955, s. 19 vd.