237 / 521
Roma Hukukunda
Humanitas
ile Maiestas Populi
Romanı Arasındaki Bağlantı
236
2.
Humanitas
ve
Maiestas Populi Romani
Arasında Yabancılar
(
Peregrini
) Kapsamındaki İlişki
Roma’lıların yazılı bir anayasaları yoktu. Onlar geleneklerine sıkı
sıkıya bağlı bir toplum olduklarından, gelenek hukuku toplum üzerin-
de önemli bir etkiye sahipti. Toplumu şekillerinden gelenekler ise, esas
olarak Roma vatandaşlarının haklarının korunmasını hedeflemektey-
di. Dolayısıyla,
humanitas
önceleri, Roma hukukunun konusu olan,
Roma vatandaşlarının korunması şeklinde yorumlanmıştır. Köleler,
hukuk önünde kişi sayılmadıklarından, onların ve yine Roma huku-
kunun ilk dönemlerinde, kendilerine hak ehliyeti tanınmamış olan ya-
bancıların hukuki durumları, Roma vatandaşları ile eş değildi.
19
Afrikalı azatlı oyun yazarı P. Terentius Afer, yazdığı oyunlarda,
Roma’lılara, tüm insanların eşit olduğu şeklinde evrensel nitelikte me-
sajlar vermeye çalışmıştır.
20
Aslında, köleliğin ekonomik hayatın temel
taşlarından biri olduğu Roma toplumunda, böyle bir görüşün oluşma-
sında Yunan felsefesinin etkisi büyüktür. Terentius’un isabetli görüş-
leri, zaman içinde, Romalı düşünürlerin çalışmaları üzerinde etkilerini
göstermiş ve yaklaşık olarak iki yüz yıl sonra, Seneca benzer görüşleri
savunmuştur.
21
“Tanrılara ibadet edebilmemiz için onlara ve
maeistas
’larına, tan-
rıların herşeyi kontrol ettiklerine ve evrenin (
mundus
) yöneticileri ol-
19
William Warwick Buckland,
The Roman Law of Slavery
,
The Condition of the Slave in
Private Law from Augustus to Justinian
, Cambridge Unv. Press, Cambridge 1908, s.
25 vd.
20
Publius Terentius Afer, (İngilizce kaynaklarda geçen ismiyle Terence) MÖ.
195/185 –MÖ. 159 yılları arasında yaşamış, oyun yazarıdır. Kartaca yakınlarında
doğmuştur ve genç yaşında, muhtemelen Yunanistan’da ölmüştür. Roma’lı
senatör, Terentius Lucanus, onu köle olarak satın almış, eğitmiş ve daha sonraları
yeteneklerinden etkilenmesinden dolayı, onu azat etmiştir. P. Terentius Afer’in
yazdığı altı oyunun tamamı da, günümüze ulaşmayı başarmıştır. Yazara ait,
meşhur deyişlerin başında “
homo sunt, humani nihil a me alienum puto
” gelmektedir.
Bu deyiş, MÖ. 163 tarihli Heauton Timorumenos adlı oyunda yer almıştır.
Bauman, (Human), s. 44.
21
Roma’da, insanların eşit olması gerektiği anlayışı, Yunanlıların
philanthropia
öğretisinden etkilenerek biçimlenmiştir. Roma’lılar,
philanthropia
’yı klasik bakış
açılarıyla yorumlayarak,
humanitas
başlığı altında toplamışlardır. O halde, Roma
humanitas
’ı, Cicero, Seneca gibi düşünürler tarafından teorik olarak ortaya konmuş,
zamanla kanunlar ve mahkeme kararları ile de pratik hayata geçirilmiştir. William
Vernon Harris,
War and Imperialism in Republican Rome 327-70 BC
, Clarendon
Paperbacks, Oxford 1985, s. 50-53; s. 263-4.