227 / 465
Merkezi ve Yerel Düzeyde Meclisin Yürütme Organını Denetim Yolları Üzerine ...
226
le de olsa ele alınmasında yarar var. Bu bağlamda devletlerin yöne-
tim biçimlerinden bahsedildiğinde başlıca dört yönetim biçimi akla
gelir. Bunlardan ilki yetkilerin güç merkezini ellerinde bulunduran
seçilmişlerden oluşan meclisin meydana getirdiği
“meclis hükümeti
sistemi”
dir, ki kendisi cumhuriyetin ilk yıllarında-1921 ile 1924 yılları
arasında Türkiye’de aktif bir biçimde uygulanmıştır. Meclis hükümeti
sisteminde, hükümet meclisin bağrından doğan bir yürütme kurulu-
dur, kendi başına yetkileri yoktur ve daha ziyade meclisin kararlarını
ve ona verdiği görevleri yerine getirir. Bir diğer yönetim tarzlarından
“parlamenter sistem”
de ise hükümetin konumu daha sağlamdır ve
görevden alınması belirli bir oy oranının gerektirdiği zor şekli koşul-
lara bağlanmıştır. Ülkemizde, her ne kadar 1961 Anayasası’nın ilk hali
parlamenter sistemi öngörüyorsa da zamanla yürütmenin sistem için-
deki ağırlığı -önce 1971’de 12 Mart muhtırası ile daha sonra da 1982
anayasasının getirdiği düzenlemelerle- daha da artırıldı. Parlamenter
sistemde başbakan ve kabine yasama organına karşı sorumludurlar ve
bu organın güvensizlik oyuyla görevden alınabilirler
5
. Yalnız, parla-
menter sistemde yürütme organının yasama organına karşı sorumlu
olmasının mantıksal paraleli, yasamanın da yürütmeye karşı sorumlu
olması yani/ya da başbakanın da parlamentoyu feshederek yeni se-
çimlere gitme yetkisine sahip olmasıdır
6
.
“Başkanlık sistemi”
ya da başkanlık rejimi de dikkat çekilmesi ge-
reken yönetim biçimlerinden bir diğeridir. Günümüzde tek saf örneği
7
Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulanan ve kuvvetlerin sert ayrı-
lığına dayanan bu modelde de yürütmeyi tek başına devlet başkanı
temsil eder, ancak işlerinde başkan yardımcıları ve bakanlardan ya-
rarlanır. Başkan yardımcılarından farklı olarak, başkanın sekreterliğini
yürüten bakanların meclise karşı neredeyse hiçbir sorumlulukları yok-
tur, siyasi sorumlulukları itibariyle de sadece devlet başkanına karşı
sorumludurlar. Başkanlık sisteminde ne devlet başkanı meclisi feshe-
debilir ne de meclis devlet başkanını siyasi sorumluluğunu öne süre-
rek görevden alabilir
8
, bunun bir nedeni de her iki organın doğrudan
halk tarafından seçiliyor olmasıdır. Yönetim biçimlerinin dördüncüsü-
5
LIJPHART, Arend, Çağdaş Demokrasiler, Yirmi bir Ülkede Çoğunlukçu ve Oy-
daşmacı Yönetim Örüntüleri, Yetkin, Ankara 1996, s. 63
6
İbid., s. 66
7
Saf başkanlık sistemi için bkz. İbid., s. 63
8
TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku 13. Bası, Beta, İstanbul 2009, s. 444