16 / 441
TBB Dergisi 2013 (104)
Süha TANRIVER
15
şumunu, tabiî hâkim ilkesine uygun bir biçimde gerçekleştirme, ye-
rine getirilmesi gereken temel bir ödevdir. Aşağıda da vurgulanacağı
üzere
5
, tabiî hâkim ilkesi, adil yargılanma hakkının, kanunî, bağımsız
ve tarafsız bir mahkeme önünde yargılanma unsurunun bir alt öğesi
konumunda bulunduğuna, yani, adil yargılanma hakkıyla doğrudan
doğruya ilişkili olduğuna göre, birey için, tabiî hâkim ilkesine uygun
olarak oluşumu sağlanmış bir yargı yeri önünde yargılanmayı talebi,
sübjektif bir kamu hakkı olarak nitelendirmek, doğru ve isabetli bir
yaklaşım biçimi teşkil eder (Anayasa m. 36, I; m. 37 ve Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi m. 6).
Tabiî hâkim ilkesi, kişilerin, hangi mahkeme önünde yargılanacak-
larını, kesin olarak ve önceden bilmelerini mümkün kılmak, bağımsız
ve tarafsız mahkemeler önünde yargılanma haklarını güvence altına
almak, yargıya olan güveni sağlamak ve yürütmenin yargıya müda-
halesini olabildiğince önlemek amaçlarına yönelmiştir
6
. Ayrıca, anılan
ilke, kişiye ve somut duruma göre değişkenlik gösteren yargı yerleri-
nin, yani, olağanüstü yargı mercilerinin (istisnaî mahkemelerin)
7
oluş-
turulmasını önlemeye yönelik bir işlev üstlenmiş olması sebebiyle
8
,
kişi dokunulmazlığı ve kişi güvenliği ilkelerinin (AY. m.17, m.19) ger-
çekleştirilmesine de hizmet eder
9
.
III - Hukukî Dayanakları ve Boyutları
Tabiî hâkim ilkesi, ideal hukuktan değil, pozitif hukuktan istihraç
edilen temel bir yargılama hukuku ilkesidir. Burada sözü edilen tabiî
hâkimden anlaşılmak gereken de, olağan mahkemenin hâkimidir.
Mahkemelerin örgütleniş biçimi ile ilgili düzenleme öngören ve
“kanunî hâkim güvencesi”
başlığını taşıyan Anayasa’nın 37. madde-
sinde yer alan ilke ile de kastedilen, tabiî hâkim ilkesidir
10
. Özellikle,
5
Bkz: aşa. s.5.
6
Tanör, s. 221; Kissel / Mayer, s. 381; Schmidt – Bleibtreu / Klein, s. 788.
7
Bkz: aşa. s.8.
8
Bkz: aşa. s.9.
9
Bilge, s.574-575; Tanör, s.222; Demircioğlu, Y.: Medenî Usûl Hukukunda İnsan
Hakları ve Adil Yargılanma Güvenceleri, Ankara 2007, s.67.
10
Tanrıver, S.: Hukuk Yargısı (Medenî Yargı) Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı
(Makalelerim I, Ankara 2005, s.211-236), s.215.