TBB Dergisi 104. Sayı

TBB Dergisi 2013 (104)

Süha TANRIVER

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarına göre de, yargı bağım-

sızlığından maksat, mahkemenin, yürütmenin ve yasamanın etkisi

altında kalmaması, taraflarla herhangi bir bağının bulunmaması ve

mahkeme üyelerinin, görevlerini yaparken herhangi bir kişi, organ,

kurumya da kuruluştan emir ve talimat almamalarıdır

. Yani, bağım-

sızlıkla amaçlanan, mahkemelere, herhangi bir kişi, organ, kurum ya

da kuruluşun emir ve talimat verememesi, özellikle onların yürütme

erkiyle davanın taraflarının tümüyle etki alanının dışına çıkartılma-

sıdır

. Yargının, yürütmenin etki alanı dışına çıkarılabilmesinin en

önemli araçlarından birisini de, mahkemelerin yapılandırılmasının,

tabiî hâkim ilkesine uygun bir biçimde gerçekleştirilmesi oluşturur

Öte yandan, tabiî hâkim ilkesi, yargı bağımsızlığı açısından, son de-

rece önemli bir işlevi yerine getiren, coğrafi yer teminatı ile kürsü

teminatı kurumlarına da işlerlik kazandırılmasını, zorunlu kılar.

Yargının taşıması gereken temel niteliklerden birisi de, tarafsızlık-

tır. Yargının tarafsızlığının en temel göstergesini, yargı erkini millet

adına kullanan hâkimlerin tarafsızlığının temin edilmiş bulunması

teşkil eder. Hâkimin tarafsızlığından, hâkimin, taraflar düzeyinde,

onların leh ve aleyhinde, herhangi bir düşünceye, duyguya ya da ön-

yargıya sahip olmaması ve taraflarla maddî-manevî nitelikte, çıkara

dayalı bir bağ ya da bağlantı içerisinde bulunmaması anlaşılır

. Yine,

tarafsızlığın diğer bir boyutunu, kurum olarak mahkemenin, hak ara-

yanlarda bıraktığı güven verici izlenim ile yargılama süresince, tarafla-

ra eşit mesafede bulunacağı ve eşit davranacağı yönünde uyandırdığı

genel görüntü oluşturur

. Bu bağlamda bir irdeleme ve değerlendir-

me yapıldığında, bir mahkemenin yapılanması, tabiî hâkim ilkesine

uygun olarak gerçekleştirilmemişse, bağımsızlığı ve tarafsızlığı konu-

İnceoğlu, S.: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma

Hakkı, İstanbul 2002, s.161-162; Centel, N.: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine

Göre Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı ve Türk Hukuku (Prof. Dr. Nu-

rullah Kunter’e Armağan, İstanbul 1998, s.45-57), s.47.

Gözlügöl, S. V.: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İç Hukukumuza Etkisi, 2.

Bası, Ankara 2002, s.178; Tanrıver – Adil Yargılanma, s.216; Altan, İ.: Adil Yargı-

lanma Hakkı (Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, 2004/122, s.36-62), s.43.

Çalışır, s. 262.

Gözlügöl, s. 178; İnceoğlu, s. 182; Centel – Kunter’e Armağan, s. 47; Tanrıver –

Adil Yargılanma, s. 218; Yavuz, s. 37.

Centel – Kunter’e Armağan, s. 47; Tanrıver – Adil Yargılanma, s. 218; Yılmaz, H.:

Türkiye’nin Yargı Bağımsızlığına İlişkin Sorunları, Ankara 2009, s. 27.