TBB Dergisi 104. Sayı

Tabiî Hâkim İlkesi ve Medenî Yargı

sunda ciddî, önemli ve haklılık temeli bulunan kuşkuların daima mev-

cut olacağını ifade etmek gerekir.

Öteyandan, tabiîhâkimilkesi,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin

6. maddesi ve Anayasa’mızın 36. maddesinin birinci fıkrasıyla güven-

ce altına alınmış bulunan adil yargılanma hakkının unsurları arasında

yer alan

“kanunî, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme önünde yargılama”

nın

da, alt öğesi konumundadır

. Burada sözü edilen kanunî mahkeme

ile kastedilen, tabiî hâkim ilkesine uygun olarak yapılandırılması ger-

çekleştirilmiş bulunan mahkemedir. Çünkü, tabiî hâkim ilkesi, hakka-

niyete uygun, tarafsız, bağımsız ve eşitlik temeline dayalı bir yargı-

lama faaliyetinin yapılıp sonuçlandırılabilmesinin ön şartı, en önemli

güvencelerinden birisidir

. Bir başka ifade ile, bir mahkemenin yapı-

lanması, tabiî hâkim ilkesine uygun olarak gerçekleştirildiği takdir-

de, hâkimin, taraflara, yargılama boyunca, eşit mesafede bulunması

ve onlara eşitlik temeline dayalı bir biçimde, karşılıklı olarak iddia ve

savunma sebeplerini ileri sürebilme ve tartışabilme olanağını vermesi

mümkün hale gelir. Yani, tabiî hâkim ilkesi, adil yargılanma hakkının

hakkaniyete uygun yargılanma öğesiyle de sıkı sıkıya ilişki içerisinde-

dir

. Hakkaniyete uygun yargılanmadan söz edilebilmesi için, şu iki

hususun birlikte gerçekleştirilmiş olması şarttır. Bunlar:

1-) Hukukî dinlenilme hakkının güvence altına alınmış bulunması

(Anayasa m. 36, I; HMK m. 27),

2-) Eşitlik temeline dayalı olarak, bu hakkını kullanılmasına ola-

nak veren bir ortamın yaratılmış olmasıdır.

Görüldüğü üzere, adil yargılanmanın gerçekleştirilebilmesi için,

sadece hukukî dinlenilme hakkının tanınmış olması yetmez; ayrıca, bu

hakkın, taraflara, eşitlik temeline dayalı olarak, yani hakkaniyete uy-

gun bir biçimde kullandırılmasının sağlanması da şarttır. Burada sözü

Tanrıver, 214; Pekcanıtez, H: Medenî Yargıda Adil Yargılanma (İzmir Barosu Der-

gisi, 1997/2, 35-55), s. 46; Centel – Kunter’e Armağan, s. 47; Özekes, M.: Medeni

Usul Hukukunda Hukuki Dinlenilme Hakkı, Ankara 2003, s. 58; Pekcanıtez, H. /

Atalay, O. / Özekes, M.: Hukuk Muhakemeleri Kanunu Hükümlerine Göre Me-

deni Usul Hukuku, 13. Bası, Ankara 2012, s. 318. Pekcanıtez, H: Medenî Yargıda

Adil Yargılanma (İzmir Barosu Dergisi, 1997/2, 35-55), s. 46; Donay, S.: İnsan Hak-

ları Açısında Sanığın Hakları ve Türk Hukuku, İstanbul 1982, s. 73.

Özekes, s. 57.

Özekes, s. 58.