252 / 441
TBB Dergisi 2013 (104)
İ. Halil ASİLBAY
251
bir dönemde düşünürün nitelendirdiği şekilde kuvvetler ayrılığını uy-
gulamamıştır. Bu nedenle kuvvetlerin yumuşak (esnek) ayrılığı veya
işbirliği olarak nitelendirilen parlamenter sistemin ilk olarak ortaya
çıktığı ve uygulandığı İngiltere’nin, kuvvetler ayrılığının en tipik ör-
neği olarak görülmesi, Montesquieu’nun İngiliz Anayasası’nı yanlış
yorumlaması olarak değerlendirilmiş ve eleştirilmiştir.
13
Belirtmek gerekir ki kuvvetler ayrılığı teorisinin asıl etkisi, hükü-
met sistemlerinin tasnifinde göze çarpmaktadır.
14
Yargının diğer kuv-
vetlerden bağımsız olarak ele alındığı bu tasnifte, hükümet sistemleri
yasama ile yürütme arasındaki ilişkiye bakılarak belirlenmekte ve söz
konusu kuvvetlerin birbirlerinden sert veya yumuşak biçimde ayrıl-
malarına göre hükümet sistemlerinin iki temel modeli ortaya konul-
maktadır. Buna göre, hükümet sistemleri yelpazesinin karşılıklı iki
ucunda yer alan başkanlık sistemi, kuvvetlerin sert ve kesin; parla-
menter sistem ise yumuşak ve dengeli ayrılığına dayanır.
15
II. Parlamenter Sistem
A. Genel Olarak
İngiltere’de Magna Carta’nın kabulü ile başlayan tarihsel süreç içe-
risinde ilk olarak 1295 yılında
“Model Parlamento”
olarak adlandırılan
Temsilciler Meclisi kurulmuştur. Böylece parlamenter sistemin ilk ku-
rumları oluşmaya başlamış ve 18. yüzyılın ortalarına doğru parlamen-
ter monarşi doğmuştur.
16
Hekimoğlu’nun ifadesiyle 17. yüzyılda
“altın
çağını”
yaşayan parlamenter sistem, sadece İngiltere’de değil Belçika,
Norveç, Danimarka ve İsveç gibi diğer Kıta Avrupa’sı ülkelerinde de
benimsenip uygulanmaya başlamıştır.
17
Parlamenter sistemin ilk dönemlerinde
“Parlamento Egemenliği”
teorisinin etkisiyle sistemin en güçlü organı olarak parlamento gö-
13
Friedrich A. Hayek,
Hukuk Yasama ve Özgürlük,
(Çev. Atilla Yayla), Cilt 1, 2. Baskı,
Ankara 1996, s. 193; Aksi görüş için bkz. Turhan, s. 8.
14
Erdoğan, kuvvetler ayrılığı ilkesinin sadece hükmet sistemlerinin tasnifinde dik-
kate alınmasını teorinin başına gelen bir talihsizlik olarak yorumlamaktadır. Bkz.
Erdoğan (Demokrasi), s. 205.
15
Erdoğan (Demokrasi), s. 205; Turhan, s. 32; Özbudun, s. 329.
16
Maurice Duverger,
Siyasal Rejimler,
(Çev. Teoman Tunçdoğan), İstanbul 1986, s.
73; Sevinç, s. 112.
17
Hekimoğlu, s. 110-111.