253 / 441
Parlamenter Sistem ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme
252
rülmüşse de zamanla yürütme güçlenerek parlamentonun bu üstün-
lüğünü sona erdirmiştir. Öyle ki Campbell 1959 yılında yayımlanan
bir makalesinde, İngiltere’de parlamentonun iktidar olma özelliğini
yitirdiğini; bu yüzden parlamenter hükümet yerine
“kabine hükümeti”
ifadesinin sistemi daha iyi tanımlayacağını ileri sürmüştür.
18
Belirtmek gerekir ki parlamenter sistem kuvvetler ayrılığı teorisi-
nin bir uygulaması olmayıp aksine tarihsel bir süreçte ortaya çıkmıştır.
Niteliği itibariyle yasama ve yürütmenin yumuşak ve dengeli ayrılığı-
na dayanan bir hükümet sistemi olan parlamenter sistemde, yasama
ve yürütme birbirinden bağımsız olmadığı için bu iki kuvvetin her za-
man birbirini etkilemesi mümkündür; bu nedenle parlamenter sistem
tanımlanırken zaman zaman kuvvetlerin işbirliği hatta kuvvetlerin iç
içe geçmesi gibi nitelendirmeler tercih edilmiştir.
19
Parlamenter sistemin İngiltere’deki uygulamasıyla diğer ülke-
lerde karşılaşmak mümkün olmadığı gibi, diğer ülkelerdeki uygula-
maları arasında da önemli farklılıklar vardır. Bu nedenle doktrinde
parlamenter sistemin ayırıcı unsurları ve temel özellikleri konusun-
da bir görüş birliği oluşmamıştır. Ancak, Epstein tarafından yapı-
lan
“Yürütme iktidarının, yasama iktidarından kaynaklandığı ve ona
karşı sorumlu olduğu anayasal demokrasi tipi”
tanımının genel kabul
gördüğünü söylemek mümkündür.
20
Bu tanımı esas alan Lijphart,
parlamenter sistemin iki ayırıcı unsuru olduğu kabul etmektedir. Bu
unsurlardan ilki, yürütmenin yasamaya karşı sorumlu olması; ikin-
cisiyse yürütmenin başı olan başbakanın yasama organı tarafından
seçilmesidir. Ancak Lijphart daha yeni bir çalışmasında, yürütme
organının kolektif bir yapıya sahip olmasını da üçüncü bir unsur
olarak bunlara eklemiştir.
21
Doktrinde Lijphart’ın bu değerlendiril-
mesini benimseyen yazarlar olduğu gibi parlamenter sistemin başka
18
Peter Cam(p)bell,
“Avrupa’da Parlâmenter Hükümetin Bazı Yönleri”
, (Çev. Ergun
Özbudun), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 1963, Cilt 20, Sayı
1-4, s. 81.
19
Teziç, s. 402; Turhan, s. 43.
20
Arend Lijphart, Çağdaş Demokrasiler Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı
Yönetim Örüntüleri, (Çev. Ergun Özbudun – Ersin Onulduran), Ankara Tarihsiz,
s. 44; Nur Uluşahin, Saf Hükümet Sistemleri Karşısında İki Başlı Yürütme Ya-
pılanması, Ankara 2007, s. 26-27; Turhan, s. 43; Gözler (Cumhurbaşkanı), s. 21;
Sabuncu, s. 35; Onar, s. 73.
21
Arend Lijphart,
Demokrasi Motifleri Otuz Altı Ülkede Yönetim Biçimleri ve Perfor-
mansları,
(Çev. Güneş Ayas – Utku Umut Bulsun), İstanbul 2006, s. 119.