267 / 473
Adalet Mülkün Temeli Midir?
266
Adaletin, iktidara eleştiri yapılmaması, çünkü iktidarın kendiliğinden
adil olduğu
16
şeklinde düşünülmesi de bu anlamda görecelilik yaratır;
çünkü iktidarın adil olup olmadığı düşüncesi de, yönetilen bireylere
göre değişebilir ki; bu düşünce de sınıflı bir toplumda herkesin kendi
işine bakması, başkasının işine karışmaması, adaletin farklı sınıflarda-
ki kişilere farklı yaklaşma, farklı haklar sağlama olduğu; farklı sınıf-
lara eşit yaklaşmaya çalışmanın ise adaletsizlik olduğu savunulmuş-
tur. Bu teze karşılık, sınıflı bir toplum yapısının başlıbaşına eşitsiz ve
onların yaklaşımına göre bu sebeple adaletsiz olduğu savunulabilir,
çünkü bu görüşte olanlar adaleti eşitlik kavramı ile değerlendirmiş-
lerdir. Mutlak olarak adil bir iktidar söz konusu değildir, iktidarın
adil olup olmadığı, yönetimi altında bulunan kişilerin bakış açılarına
göre değişir. Teziç’e göre iktidar, ya da daha doğru bir söyleyişle ik-
tidar ilişkisi, emretme ve itaate dayanır. Meşruluk, devlet iktidarının
kaynağı ve kullanılış biçimleri bakımından, yönetilenlerin inançlarına
uygun olma niteliğidir. İktidarın meşru olması, yönetilenler tarafın-
dan kabul edilmesi ve doğal olarak ona itaat edilmesi sonucunu do-
ğurur.
17
Siyasi iktidarın meşruiyeti ile ilgili farklı görüşler mevcuttur.
Fakat anayasal bir kavram olan yürütme kuvvetini oluşturan siyasi
iktidar, bu sebeple meşruiyetini anayasadan, ya da anayasaya uygun-
luğundan alır diyebiliriz. Bu sebeple mutlak olarak, herkes için iyi,
herkes için ideal bir iktidar veya devlet olduğunu söylemek mümkün
değildir. Adalet, genellikle bir ideal olarak ele alınmıştır, fakat herkes
16
Hükümdarın ahlakı üzerine
Bir ülkede hürriyet, kanunlara olduğu kadar hükümdarın ahlakına da bağlıdır;
hükümdar isterse tıpkı kanunlar gibi, insanları hayvan, hayvanları da insan şekli-
ne sokabilir. Hükümdar, hür insanları severse hür bir millete hükümdarlık eder;
düşük karakterli insanları severse, bir sürü kölesi olur. Saltanat denen o büyük sa-
natı öğrenmek istiyorsa, onur ve fazileti öğrenir, kişisel değeri olan bir insan olur.
Herhangi bir alanda yeteneği olan kişilere de ara sıra bir göz atar. Değerli insan
denen rakiplerinden çekinmez; böylelerini sevmeye başladı mı, onlara eşit olur.
Şunun bunun kalbini kazanır; ama kimsenin vicdanına buyurmaya kalkmaz. Halk
tarafından sevilir. En aşağı sınıftan bir insanın sevgisinden bile hoşlanır; onun da
bir insan olduğunu unutmaz. Halk öyle az bir saygıyla yetinir ki, bu saygıyı ona
göstermek yerinde bir hareket olur. Hükümdarla halk arasındaki sonsuz mesafe,
zaten halkın hükümdarı rahatsız etmesine imkan vermez. Hükümdar, yalvarıp
yakaranların isteklerini yerine getirir; ama haksız ve yersiz isteklere dirençle karşı
kor; hayır dediği zaman, halkın çıkarına, lütuflarda bulunduğu zaman ise dalka-
vukların çıkarına çalıştığını bilir.
Montesquieu,
Kanunların Ruhu Üzerine,
Çev: Fehmi Baldaş, İstanbul: Hiper Link
Yayınları, Tarih Yok, s. 213
17
Erdoğan Teziç,
Anayasa Hukuku,
7. Bası, İstanbul: Beta Yayınevi, 2001, s. 87,89