369 / 473
Baskı Grupları ve Demokrasi
368
yükümlülüklerdir. Dernek özgürlüğünün bireysel yönü ise kişilerin
dernek kurma, bunlara üye olma veya olmama konusundaki serbest
iradeleridir
37
.
1982 Anayasasında dernek kurmaya ilişkin düzenlemeler toplantı
hak ve hürriyetleri başlığı altında yer almaktadır. Herkesin önceden
izin almaksızın dernek kurma veya kurulmuş bir derneğe üye olma
hakkı, 1982 Anayasasında güvence altına alınmıştır (md.33/1). Ayrıca,
derneklerin kapatılması veya faaliyetten alıkoyulması da hakim kara-
rına tabi kılınarak yargısal bir güvence sağlanmıştır (md.33/5)
38
1982
Anayasasında, dernek kurma özgürlüğüne iki önemli sınırlama geti-
rilmiştir. İlki, silahlı kuvvetler ve kolluk kuvveti mensuplarına ve gö-
revlerinin gerektirdiği ölçüde devlet memurlarına kanunla sınırlama-
lar getirilebileceğine ilişkin düzenlemedir. (md.33/6). İkincisi, dernek
kurma özgürlüğünün kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usul-
lerin kanunla gösterilmesini öngören düzenlemedir (md.33/4)
39
.
İHAS md.11/1’e göre, herkes dernek kurmak, çıkarlarını korumak
için bir araya gelerek sendika kurmak ve sendikaya katılma hakkına
sahiptir. Bu hakların kullanımının sınırlanması için ise genel ölçüt ve
nedenler belirlenmiştir
40
(md.11/2). Bu hakların kullanılmasının sınır-
lanması, ulusal güvenlik, kamu düzeninin korunması, suç işlenmesi-
nin önlenmesi, sağlığın, ahlakın ya da başkalarının hak ve özgürlükle-
rinin korunması amacı ile ve yasayla sınırlanabilir.
Derneklerin kuruluşlarına ilişkin işlemler, 5253 sayılı Dernekler
Kanunu’na dayanılarak 25772 sayılı Dernekler Yönetmeliği’nde ay-
rıntılı olarak düzenlenmiştir.Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği
(TÜSİAD), Türkiye’de siyasi sürece etki bakımından en etkili baskı
gruplarından biri olma niteliğine sahiptir. Batı’daki sanayi meslek
37
Batum Süheyl/İnceoğlu Sibel/Öztezel Aslıhan/Tokuzlu Bertan Lami, s.71.
38
Önceden izin alma yasakları ve yargıç kararıyla kapatılma, 1961 Anayasasında
da düzenlenmiştir. Karşılaştırma için bkz: (md.28/1, md.29/1, 46/1, md.56/2,
md.22/6, md.29/3).
39
1982 T.C Anayasasından farklı olarak Almanya Anayasası, tüzel kişilerin doğaları
olanak verdiği ölçüde temel haklardan yararlanacağını düzenlemiştir (md.19).
İtalya Anayasası, tüzel kişiliğe sahip toplumsal kuruluşlara da insan haklarını
tanıyarak güvence altına almıştır (md.2). Portekiz Anayasası ise, tüzel kişilerin
doğalarıyla bağdaşan haklardan yararlanacağını ve ödevlere tabi tutulacağını
düzenlemiştir (md.12). Kaboğlu, İbrahim, Anayasa Hukuku, s.286.
40
Kaboğlu, İbrahim, Anayasa Hukuku, s.285.