146 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Banu ŞİT KÖŞGEROĞLU
145
I- İKİLİ YATIRIM ANLAŞMALARI VE MODEL ANLAŞMALAR
A)
İkili Yatırım Anlaşmalarının Gelişimine Genel Bakış
Yatırımların karşılıklı teşviki ve korunmasına ilişkin ikili yatırım
anlaşmaları, 1950’li yılların sonlarından itibaren yabancı yatırımların
korunmasında ve uluslararası yatırım hukukunun gelişiminde önemli
rol oynayan düzenleme araçları olmuştur
1
. İkili yatırım anlaşmalarının
bu rolü, gelişmiş ülke tâbiiyetindeki yatırımcıların, gelişmekte olan ül-
kelerde yaptıkları yatırımların, kamulaştırma gibi politik risklere karşı
korunmasına ilişkin bir sistem arayışının sonucunda ortaya çıkmıştır.
Başlangıçta, sermaye ihraç eden ülkelerle sermaye ithal eden ülkeler
arasında, genellikle ilkinin inisiyatifi ile akdedilen ikili yatırım anlaş-
maları, gelişmekte olan ülkelerdeki yatırımlara o ülkelerde mevcut
hukukî standarttan daha yüksek düzeyli bir hukukî koruma ve gü-
vence sağlamak amacını taşımıştır. Gelişmekte olan devletler açısın-
dan ise, özellikle liberalleşme dönemlerinde ülkelerini yabancı serma-
ye için cazip kılmak önemli bir saik olmuştur
2
. Bu saiklerle akdedilen
ikili yatırım anlaşmalarının sayısı, 30 yıllık bir sürenin sonunda, 1989
yılında 385 iken, 1990’lı yıllarda esen değişim rüzgarı ile ciddî bir sıç-
rama göstermiştir
3
.
İkili yatırım anlaşmalarına ilişkin tarihsel süreçte küresel dönem
olarak adlandırılan
4
bu dönemde görülen sayısal artışın aslında iki
1
İkili yatırım anlaşmalarına ilişkin tarihsel süreç hakkında bkz. Vandevelde, K. j.:
A Brief History of International Investment Agreements
,
(Brief History),
U.C. Davis J.
Int’l L. & Pol’y, 2005, Vol. 12, s. 157 vd.; Tiryakioğlu, B.: Doğrudan Yatırımların
Uluslararası Hukukta Korunması, Ankara 2003, s. 160 vd.; Dolzer, R./Schreuer,
C.: Principles of International Investment Law, Oxford 2008, s. 17-24;
UNCTAD
International Investment Agreements: Key Issues,
(UNCTAD International Investment
Agreements),
Vol. I, UNCTAD/ITE/IIT/2004/10, New York Geneva 2004, s. 5-14,
çevrimiçi:
http://unctad.org/en/Docs/iteiit200410_en.pdf(28.9.2012). İlk ikili
yatırım anlaşması 25 Kasım 1959’da Almanya ile Pakistan arasında akdedilmiş
ve 28 Nisan 1962’de yürürlüğe girmiştir. Bkz.
UNCTAD Bilateral Investment Trea-
ties 1959-1999
,
(UNCTAD Bilateral Investment Treaties 1959-1999),
UNCTAD/ITE/
IIA/2, New York and Geneva 2000, s. 57, çevrimiçi:
http://archive.unctad.org/en/docs/poiteiiad2.en.pdf (28.9.2012). Bu Anlaşma’nın metni için bkz. UN Treaty
Series, No. 6575, 1963.
2
Bkz.
UNCTAD Bilateral Investment Treaties 1959-1999
, s. 1.
3
1999 yılı sonunda ikili yatırım anlaşmalarının sayısı 1857’dir. Bkz.
UNCTAD Bila-
teral Investment Treaties 1959-1999
, s. 1-2. Ayrıca bkz.
UNCTAD World Investment
Report 2003
, s. 88, çevrimiçi:
http://unctad.org/en/Docs/wir2003li-ght_en.pdf(27.9.2012).
4
Vandevelde,
Brief History,
s. 177.