149 / 505
Model İkili Yatırım Anlaşmaları ve Türkiye’nin Model İkili Yatırım Anlaşması Taslağı
148
anlaşmaların sayısı arttıkça yatırımcılarla devletler arasındaki anlaş-
malara dayanan uyuşmazlıkların sayısı da artmıştır
17
.
B)
Model Anlaşmalar
Yatırım anlaşmalarına ilişkin olarak özellikle 2000’li yıllarda dik-
kat çeken bir gelişme de, pek çok devletin, model ikili yatırım anlaş-
maları hazırlayarak yatırımların korunmasında kendi standartlarını
belirleme yoluna gitmesidir. Model anlaşmalar, iki taraflı yatırım an-
laşmalarının müzakeresinde esas alınmaktadır
18
. ABD’nin 1977 yılında
ikili yatırım anlaşmaları programını başlattığı ve 1982 yılından itiba-
ren model anlaşma metni kullandığı dikkate alınırsa, bunun yeni bir
durum olmadığı görülmektedir
19
. Benzer şekilde Avustralya da 1980
(ve daha sonra 1995) yılında taslak model hazırlamıştır. Ancak 2000’li
yıllarda, hem sermaye ihraç eden hem de sermaye ithal eden ülke-
lerin model anlaşma metni hazırlama etkinlikleri hız kazanmıştır
20
.
Investment Policies for Development
, 2005, s. 4, çevrimiçi:
http://unctad.org/en/Docs/ite-iit20054_en.pdf (2.10.2012).
17
Yatırım anlaşmalarına dayanan davaların sayısı özellikle 1990’lı yıllarında sonla-
rından itibaren ciddî bir artış göstermiştir. 1995’te 6 olan dava sayısı 2011 yılı so-
nunda 450’ye ulaşmıştır. Bkz.
UNCTADLatest Developments in Investor-State Dispute
Settlement,
(UNCTAD Latest Developments 2012),
April 2012, s. 1, çevrimiçi: http://
unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2012d10_en.pdf (2.10.2012);
UNC-
TAD Investor-State Disputes
, s. 4 vd. Davaların sayısındaki artış, çeşitli etkenlere
bağlanmaktadır. Öncelikle yabancı sermaye yatırımlarının artması, genel olarak
bu yatırımlara ilişkin ve daha spesifik olarak ikili yatırım anlaşmaları ile ilgili
uyuşmazlıkların da artmasına zemin oluşturmuştur. İkinci olarak, sayısı artan ikili
yatırım anlaşmaları karşısında, daha fazla sayıda yatırımcı-devlet uyuşmazlığı,
bu anlaşmaların ihlâli iddialarına dayanmaktadır. Ayrıca ev sahibi devletlere kar-
şı ileri sürülen iddiaların başarı kazanması, daha fazla yatırımcıyı, iddia ve ta-
leplerini yatırımcı-devlet uyuşmazlık çözümmekanizmasına götürme konusunda
cesaretlendirmiştir. Bkz.
UNCTAD Investor-State Disputes
, s. 6.
18
Tiryakioğlu, s. 164.
19
Newcombe/Paradell, s. 47. ABD’nin model anlaşma metninin ilk hali 11.1.1982
tarihinde yayımlanmış; daha sonra bu metin 21.1.1983’te gözden geçirildikten
sonra çeşitli tarihlerde değişikliğe uğramıştır. Bkz. Ruttenberg, V. H.:
The United
States Bilateral Investment Treaty Program: Variations on the Model
, Comments, U.
Pa. J. Int’l Bus. L., 1987, Vol. 9, s. 121; Sachs, W.:
The “New” U.S. Bilateral Investment
Treaties
, Int’l Tax & Bus. Law., 1984, Vol. 2, Iss. 1, s. 192. ABD’nin model anlaş-
ma metni son halini 2012 yılında almıştır. Model anlaşma metni için bkz. http://
www.ustr.gov/sites/default/files/BIT%20text%20for%20ACIEP%20Meeting.pdf (7.10.2012).
20
UNCTAD World Investment Report 2010,
s. 85, çevrimiçi:
http://unctad.org/en/docs/wir2010_em-bargo22_en.pdf (3.10.2012); Vandevelde, K. J.:
Model Bilateral
Investment Treaties: The Way Forward,
(Model),
Southwestern Journal of Interna-