147 / 505
Model İkili Yatırım Anlaşmaları ve Türkiye’nin Model İkili Yatırım Anlaşması Taslağı
146
temel nedeni bulunmaktadır. İlki, serbest piyasa ekonomisinin yük-
selişidir. Yabancı yatırımların ve küresel entegrasyonun özellikle bazı
Asya ülkelerinin ekonomik başarısında oynadığı rol, serbest piyasa
sisteminin zaferi olarak dikkat çekmiştir
5
. Buna paralel olarak doğu
blokunun çöküşü, serbest piyasa ekonomisinin alternatifi olarak gö-
rülen ekonomi politikasının gözden düşmesi sonucunu doğurmuştur.
İkinci temel neden ise, bir sermaye kaynağı olarak yabancı sermayenin
alternatifinin kalmamasıdır. 1980’lerdeki ekonomik kriz dolayısıyla
dış kaynaklı özel borçlanma imkânlarının sınırlanması
6
, gelişmekte
olan ülkelere sermaye akışını zayıflatmış ve bu ülkeler yabancı serma-
yeyi bir çıkış yolu olarak görmeye başlamıştır
7
. Özellikle doğu bloku
ülkelerinde yaşanan siyasal değişimin ardından serbest piyasa ekono-
misine geçiş sürecinde bulunan devletler ile gelişmekte olan devletle-
rin kendi aralarında da ikili yatırım anlaşmaları akdetmeye başlama-
ları, sözü edilen sayısal artışı açıklamaktadır
8
. Bu devletler bir yandan
kendi tâbiiyetlerinde bulunan yatırımcıların diğer ülkelerde yaptıkları
yatırımları korumak, diğer yandan yabancı sermayeyi ülkelerine çek-
mek amacıyla çok sayıda ikili yatırım anlaşması imzalamıştır
9
.
Paralel bir gelişme, yatırıma ilişkin hükümler içeren serbest tica-
ret anlaşmaları bakımından da yaşanmış ve bu anlaşmaların sayısı da
1990’lı yıllarda ciddî bir artış göstermiştir. Bu döneme kadar ekonomik
entegrasyon anlaşmaları ekonomik olarak birbirine benzer düzeyde
bulunan devletler arasında akdedilirken, 1990’lı yıllar, Amerika Bir-
leşik Devletleri (ABD), Kanada ve Meksika arasında akdedilen NAF-
TA
(North American Free Trade Agreement)
10
gibi anlaşmalara sahne ol-
muştur
11
. Böylece farklı ekonomik gelişmişlik düzeylerinde bulunan
5
Vandevelde,
Brief History,
s. 177; Dolzer/Schreuer, s. 20-21; Newcombe, A./Pa-
radell, L.: Law and Practice of Investment Treaties, Alphen aan den Rijn 2009, s.
47-48.
6
UNCTAD International Investment Agreements,
s. 12; Vandevelde,
Brief History
, s.
178.
7
UNCTAD International Investment Agreements,
s. 12; Newcombe/Paradell, s. 48.
8
UNCTAD Bilateral Investment Treaties 1959-1999
, s. 2. 2003 yılı sonu itibariyle ikili
yatırım anlaşmalarının %48’inde taraflar sadece gelişmekte olan veya geçiş ekono-
misi sürecinde bulunan devletlerdir. Bkz.
UNCTAD International Investment Agree-
ments,
s. 14.
9
UNCTAD Bilateral Investment Treaties 1959-1999
, s. 2;
UNCTAD International Invest-
ment Agreements,
s. 14.
10
North American Free Trade Agreement,
17 Dec. 1992, ILM, 1993, Vol. 32, s. 289.
11
Bu anlamda ticaret ve yatırıma ilişkin hükümler içeren ASEAN Anlaşması ve