TBB Dergisi 107. Sayı

Model İkili Yatırım Anlaşmaları ve Türkiye’nin Model İkili Yatırım Anlaşması Taslağı

152

miş ve yenilenmiştir

. Benzer şekilde Kanada da 2004 yılında güncel-

lediği model anlaşma metninde ev sahibi devletin düzenleyici yetkile-

rinin korunmasına yönelik sınırlamalar getirmiştir

yatırımcılar tarafından dava edilme oranlarının yükselmesine karşılık gelen deği-

şiklikler ise, model anlaşmadan doğan borçların içeriğinin belirsiz olması ve dola-

yısıyla hakem heyetlerine tanınan geniş yorum yetkisi ile ilgilidir. Ev sahibi dev-

letin yatırım anlaşmasından doğan borçlarına yeni istisnalar getirilerek ev sahibi

devletin düzenleyici yetkilerinin daha geniş tutulmasına ilişkin değişikliklere,

hakem heyetlerinin takdir yetkilerini sınırlamaya veya bazı konuları hakemlerin

yetkisinin dışına çıkarmaya yönelik ya da tahkim sürecinde şeffaflığın sağlanma-

sı, çevrenin ve iş yaşamına ilişkin hakların korunması ile ilgili değişiklikler örnek

olarak gösterilebilir. Bu değişiklikler hakkında bkz. Vandevelde,

Model,

s. 310 vd.

Bu tür hükümlere ilk olarak 1990’lı yıllarında başında bazı bölgesel serbest ticaret

ve yatırım anlaşmalarında genel düzeyde yer verildiği belirtilmelidir. 1994 tarihli

Gümrük Tarifeleri ve Genel Ticaret Anlaşması

(General Agreement on Tariffs and

Trade-GATT

1994

)

’nın XX. maddesinden de esinlenilmesi söz konusu olmuştur.

Ancak bundan önce NAFTA 1992 yılında çevrenin korunmasına ilişkin genel

bir hüküm getirmiştir. 17 Aralık 1994 tarihli Enerji Şartı Anlaşması’nın 18 ve 19.

maddeleri de benzer hükümler içermektedir. Benzer şekilde Belçika (2002 m. 5 ve

6), Finlandiya (2004 m. 14) ve Avusturya (2008 m. 4/5) gibi diğer bazı ülkelerin

model anlaşma metinlerinde çevrenin, kamu sağlığının ve iş yaşamına ilişkin hak-

ların korunmasına yönelik hükümlere yer verilmiştir. 1990’lı yıllarda bazı Asya

ülkelerinin taraf olduğu ikili yatırım anlaşmalarında da devletin düzenleyici yet-

kilerinin korunmasına yönelik hükümler getirilmiştir. Bkz. Osterwalder/ John-

son,

Belgium

, s. 20 vd.; Osterwalder, N. B./ Johnson, L:

Commentary to the Austrian

Model Investment Treaty, International Institute for Sustainable Development,

Novem-

ber 2011, s. 25 vd., çevrimiçi:

http://wien.arbeiterkammer.at/bil-der/d165/Stu-

die_Investitionsschutzabkommen_en.pdf (11.1.2013); Ayrıca bkz. Gordon/Pohl,

s. 10 vd.; Spears, s. 1061

ABD model anlaşma metninde 2012 yılında yapılan değişiklik kapsamında ise,

şeffaflık konusunda yeni şartlar getirilmiş, iş yaşamına ilişkin ve çevresel yüküm-

lülüklerin kapsamı genişletilmiş, kamu ağırlıklı ekonomik sistemlerin benimsen-

diği ülkelerde yapılan yatırımlarla ve malî hizmetlerle ilgili bazı değişiklikler ge-

tirilmiştir. Bkz. 2012

US Model Bilateral Investment Treaty

(2012), çevrimiçi: http://

www.ustr.gov/sites/default/files/BIT%20text%20-for%20-ACIEP%20Meeting.

pdf (20.10.2012).

Kanada Model İkili Yatırım Anlaşması metni için bkz. çevrimiçi:

http://italaw

com/documents/Cana-dian2004-FIPA-model-en.pdf (9.1.2013). Gerek ABD’nin

gerek Kanada’nın model anlaşma metinlerinde yaptıkları değişiklikler kapsamın-

da ev sahibi devletlerin düzenleyici yetkilerinin korunabilmesi için atılan önemli

bir adım da, kamulaştırma kavramının net bir biçimde tanımlanması ve dolaylı

kamulaştırma ile ilgili yorum esaslarının anlaşmaların ekinde tespit edilmesi

olmuştur. Böylece hakem heyetlerince genellikle yatırımcı lehine yorumlanan

bazı durumlar bakımından öngörülebilirlik sağlanması hedeflenmiştir. Zira bu

tür açık kamulaştırma tanımlarına yer verilmemiş olan yatırım anlaşmalarının

uygulanmasında hakem heyetlerinin esnek bir yorum imkânına sahip olması, ev

sahibi devletler aleyhine dengelerin bozulması sonucunu doğurabilmektedir. Bu

konuda bkz. Nikiéma, S. H.:

Best Practices Indirect Expropriation

, International Ins-

titute for Sustainable Development, March 2012, s. 3 vd., çevrimiçi:

http://www.