164 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Banu ŞİT KÖŞGEROĞLU
163
korunması ile ilgili bir hükme yer verilmemiş; bu konulara Başlangıç
kısmında anlaşmanın amacı çerçevesinde yapılan atıfla yetinilmiştir.
Çeşitli anlaşmalarda kullanılan genel istisna yöntemi kapsamında
farklı türden hükümler söz konusu olabilmekte; bu konuda da istik-
rarlı bir uygulamadan söz edilememektedir
58
. Bazı anlaşmalarda ge-
nel istisnalara ilişkin hükümlerde, bu istisnaî durumların kötüye kul-
lanılmamasını sağlamak üzere şarta bağlı bir ifade kullanılmaktadır.
Genellikle ev sahibi devletin, genel istisnalar kapsamında yetkilerini
kullanması, keyfi veya haksız bir ayırımcılığa işaret etmemesi şartıyla
kabul edilmekte ve bu yetkilerini yatırımları üstü örtülü bir şekilde
kısıtlayıcı bir şekilde kullanmaktan kaçınması gerektiği ifade edilmek-
tedir. Gümrük Tarifeleri ve Genel Ticaret Anlaşması’nın XX. madde-
sinde bu tür bir hüküm yer almaktadır
59
. Benzer şekilde Kanada 2004
model anlaşmasında “Genel İstisnalar” başlıklı m. 10’da da aynı şarta
bağlı ifade ile, bu anlaşmanın hiçbir hükmünün, insan, hayvan veya
bitki yaşamının veya sağlığının ve canlı ya da cansız doğal kaynakla-
rın korunması amacıyla gerekli tedbirlerin alınmasını engellemeyeceği
belirtilmiştir.
Genel istisna yöntemine yer veren diğer bazı anlaşmalarda ise,
şarta bağlılık daha sınırlı bir şekilde ifadesini bulurken
60
, Türkiye’nin
58
Bkz. Newcombe, A.:
General Exceptions in International Investment Agreements
, Draft
Discussion Paper, BIICL Eighth Annual WTO Conference, 13-14 May 2008, Lon-
don, s. 2, çevrimiçi:
http://www.biicl.org/files/3866_andrew_newcombe.pdf(20.1.2013);
UNCTAD
International Investment Rule-making: Stocktaking, Challenges
and the Way Forward
, UNCTAD Series for International Investment Policies for
Development, 2008, s. 72-73, çevrimiçi:
http://unctad.org/en/docs/iteiit20073_en.pdf (20.1.2013).
59
GATT (1994) m. XX’de Genel İstisnalar başlığı altında,
“Subject to the requirement
that such measures are not applied in a manner which would constitute a means of arbi-
trary or unjustifiable discrimination between countries where the same conditions prevail,
or a disguised restriction on international trade, nothing in this Agreement shall be con-
strued to prevent the adoption or enforcement by any contracting party of measures:
...(b) necessary to protect human, animal or plant life or health;...(e) relating to the prod-
ucts of prison labour;...(f) imposed for the protection of national treasures of artistic, his-
toric or archaeological value;...(g) relating to the conservation of exhaustible natural re-
sources; …”
hükmü yer almaktadır. Son dönemde anlaşmalarda yer verilen genel
istisna hükümlerine esas teşkil eden bu hüküm yanında, Hizmet Ticareti Genel
Anlaşması
(General Agreement on Trade in Services-GATS)
’nın XIV. maddesinde de
benzer bir hüküm yer almaktadır.
60
Bkz. Japonya ile Kore arasındaki 2002 tarihli ikili yatırım anlaşması m. 16/1(c).