162 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Banu ŞİT KÖŞGEROĞLU
161
B)
Genel İstisnalar’a İlişkin Hüküm Çerçevesinde Devletin Düzenleyici
Yetkilerinin Korunması
Devletin düzenleyici yetkilerinin korunması gereği dikkate alı-
narak bazı devletlerce ikili yatırım anlaşmalarında yapılan değişik-
likler kapsamında iki tür düzenleme tarzından birinin veya ikisinin
birden kullanıldığı görülmektedir. İlk yöntemde, ABD 2012 ve Kana-
da 2004 model anlaşmasında olduğu gibi, ev sahibi devletin maddî
yükümlülüklerinin netleştirilmesi suretiyle, hakemlerin, devletin
meşru düzenleyici işlemlerinin yatırımcının haklarını ihlal edip
etmediği konusunda dengeli bir yaklaşım geliştirmelerinin sağlanması
hedeflenmektedir. Bu çerçevede her iki model anlaşmaya ek getirile-
rek, dolaylı kamulaştırma ile ilgili yorum esasları tespit edilmiştir
55
.
Benzer şekilde her iki model anlaşmanın ilgili maddelerinde, âdil ve
eşit muamele
(fair and equitable treatment)
esasının yorumlanmasına
ilişkin esaslar da yer almaktadır
56
. Ayrıca gerek bu iki model anlaşma-
da gerek diğer bazı ülkelerin model anlaşmalarında ve taraf oldukları
anlaşmalarda, spesifik olarak kamu sağlığı ve güvenliğinin, çevrenin,
işçi haklarının korunması ile ve/veya sürdürülebilir kalkınma ile ilgi-
li hükümler getirilmiştir
57
. Spesifik düzenleme getiren bu hükümler-
den ABD 2012 model anlaşmasında yer alanlar son derece ayrıntılı ve
kapsamlı hükümler olup, yatırım ile çevre ve yatırım ile iş yaşamına
55
Söz konusu ek metinlere göre, dolaylı kamulaştırmaya ilişkin değerlendirmede,
devlet tarafından alınan tedbirin ekonomik etkisinin, tedbirin yatırıma ilişkin
aşikar ve makul beklentilere ne ölçüde müdahale ettiğinin ve devlet tarafından
alınan tedbirin niteliğinin dikkate alınması gerekir. Ayrıca her iki ekte, istisnaî
durumlar haricinde, kamu sağlığı, güvenliği ve çevre gibi kamu refahına ilişkin
meşru amaçların korunması için tasarlanan ve uygulanan ayırımcı olmayan dü-
zenleyici eylemlerin dolaylı kamulaştırma sayılmayacağı açıkça ifade edilmiştir.
Bkz. ABD 2012 Model İkili Yatırım Anlaşması
Annex B
; Kanada 2004 Model İkili
Yatırım Anlaşması
Annex B.13(1).
Bu konuda bkz. Spears, s. 1051.
56
ABD 2012 Model İkili Yatırım Anlaşması m. 5/2; Kanada 2004 Model İkili Yatırım
Anlaşması m. 5/2. Benzer düzenleme örnekleri son dönemde diğer bazı anlaş-
malarda daha yer almıştır. Bkz. İspanya ile Meksika arasındaki 2006 tarihli ikili
yatırım anlaşması m. IV/1; Meksika ve Çin arasındaki 2008 tarihli ikili yatırım
anlaşması m. 5/2. Anlaşma metinleri için bkz. çevrimiçi:
http://www.unctadxi.or-g/templates/DocSearch.aspx?id=779 (20.1.2013). Ayrıca bkz. Spears, s. 1054-
1055.
57
ABD 2012 Model İkili Yatırım Anlaşması m. 12 ve 13; Kanada 2004 Model İkili Ya-
tırım Anlaşması m. 11; Belçika 2002 Model İkili Yatırım Anlaşması m. 5 ve 6 (Bkz.
Osterwalder/Johnson,
Belgium,
s. 21-25); Kanada ve Peru arasındaki 2009 tarihli
serbest ticaret anlaşması m. 809.