179 / 505
Çevre Örgütlerinin Çevresel Yönetime Katılma Sürecinde Dayandığı Haklar
178
2. Talep Edilebilir Bir Çevre Hakkı
Temel hak ve hürriyetler ancak yaşanabilir bir çevre var olursa
kullanılabilir.
11
İnsanlar bu gerçeği, çevresel bozulmaların kendileri-
ni etkilediği andan itibaren fark etmeye başlamışlardır. Sanayileşmiş
ülkelerin başında yer alan İngiltere’de 1950’li yıllarda yaşanan hava
kirliliği yüzlerce insanın ölümüne sebep olmuş; 1960’lı yıllarda yaşa-
nan pek çok tanker kazası, gelişmiş ya da az gelişmiş ülke ayrımına
bakılmaksızın, herkesin okyanuslarını ve kıyılarını kirletmiş; ormanlık
alanlar, sanayi üretiminin sonucu oluşan asit yağmurlarıyla yok olma-
ya başlamış; canlı yaşamı ise ozon tabakasının incelmeye başlamasıyla
tehdit altına girmiştir. Yaşanan olaylar sonucu oluşan farkındalık, top-
lumları sistem eleştirisi yapmaya ve topyekûn bir hak mücadelesine
girmeye teşvik etmiştir. Bu mücadelenin başlamasında anti-nükleer
hareket olan 68 Gençlik Hareketi’nin, çevreci örgütlerin ve baskı grup-
larının de etkisi büyüktür.
12
Toplumlarda oluşan bu tepkiyi Roma Kulübü’nün 1972 tarihinde
yayınladığı “Büyümenin Sınırları” başlıklı raporu izlemiştir. Büyüme
ile doğal kaynaklar arasındaki ilişkiye dikkat çeken rapor, kaynakla-
rın, sanıldığının aksine, sınırlı olduğunu ve mevcut üretim-tüketim
alışkanlıklarıyla devam edilirse kaynakların tükeneceğini, dolayısıyla
ekonominin bir geleceğinin olmadığını belirtmiştir. Çözüm olarak da
sıfır büyümeyi önermiştir.
13
Bu şekilde çevre, hem toplumların hem
de ekonomik aktörlerin gelecek kaygısı haline dönüşmüştür. Bu “ge-
lecek kaygısı”, çevrenin insana karşı ve fakat insan için, başka bir ifa-
deyle çevrenin antroposentrik (insan-merkezli) yaklaşımla, korunması
gerektiği fikrini yaratmıştır. Bütün bu eylemsel ve düşünsel sürecin
sonunda devletler, uluslararası düzeyde bu konunun düzenlenmesi
gerektiğini ortaya koymuşlardır.
11
Jean-Pierre Marguénaud, s.86.
12
Yasemin Özdek, İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı,
Türkiye ve Ortadoğu
Amme İdaresi Enstitüsü
, Ankara, 1993, s. 89; Buğrahan Eldelekli, Çevre
Hukuku Bakımından Çevre Hakkı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim
Dalı, Ankara, 2010, s.24 vd; Mihriban Şengül, “Neoliberal Bir İnsan Hakkı
Olarak Çevre Hakkı”, in Disiplinler arası Yaklaşımla İnsan Hakları, Beta
Yayınları, İstanbul, 2010, s.363 vd.
13
Donella H. Meadows & Dennis L. Meadows , The Limites to Growth: : A Report
for the Club of Rome’s Project on the Predicament of Mankind,
Paperback
, 1979.