184 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Seda YURTCANLI DUYMAZ
183
hukukunun özneleri yapmaktadır.
35
Şu halde hakkın yararlanıcıları ve
sorumluları bireyler, devletler, kamusal ve özel birey topluluklardır.
Kimi yazarlar henüz mevcut olmayan gelecek kuşakları, sorum-
luluktan muaf tutarak hakkın öznesi arasında saymaktadır.
36
Oysaki
çevre hakkı bireysel bir haktır ve hakkın sahibine mücadele imkânı ve-
rir. Gelecek kuşakların, henüz hayatta olmadığı için, bir hak mücade-
lesine girmeleri söz konusu olmayacaktır. Dolayısıyla kanımca gelecek
kuşaklar hakkın öznesi değil müstakbel alıcıları olup
37
, şimdiki kuşak-
ların ödev ve sorumluluk alanını genişleten ve bilincini yükselten bir
perspektiftir.
38
Bu fikrin de temelini sürdürülebilir kalkınma oluştur-
maktadır.
39
Öte yandan, çevre sorunlarının geri dönülemez olma özel-
liği de kendiliğinden gelecek kuşakların menfaatleri gerçeğini ortaya
koymaktadır.
40
Gelecek kuşak perspektifi ve çevreci sivil toplum örgütlerinin hak
öznesi olma durumlarını birlikte düşündüğümüzde, çevre hakkının
mağduru olma bakımından klasik zarar - mağduriyet ilişkisinin orta-
dan kalktığı, dolayısıyla mağdur olma sıfatının kapsamının genişledi-
ği de görülmektedir.
41
Çevre hukukunda önemli olan çevresel değerlerin niteliksel ve/
veya niceliksel kayba uğramadan gerekli önlemlerin alınması, stan-
dartların ve kuralların konmasıdır. Çünkü çevresel sorunlar ya geri
dönülemez sonuçlar doğurmakta ya da düzeltilmeleri çok zaman al-
makta ve oldukça masraflı olmaktadır. Çevresel sorunlar zamanda ve
mekânda yayılma gösterdiği için sorumluların bulunması da zorlaş-
maktadır. Tüm bu gerekçeler çevre hakkının, daha süreçlerin başın-
da, etkin kullanılmasının gerekliliğini ortaya koymuştur. Çevre hakkı,
35
Alexandre Kiss & Jean-Pierre Beurier, Droit International De L’Environnement,
Pedone
, 3. Baskı, Paris, 2004, s.103 vd.
36
Güneş Gürseler, s.201; Orse Demirel, s.14.
37
İbrahim Kaboğlu, Çevre Hakkı, İmge Yayınları, Ankara, 1996, s.56.
38
“Gelecek kuşakların hakları” farklı konularda doğacak temel ihtiyaçların mini-
mum şimdiki halinde korunması, hatta bu amaçla iyileştirilmesini içerir. Alexand-
re Kiss, “L’Irreversibilité Et Le Droit Des Générations Futures”,
Revue Juridique De
L’Environnement
, 1998/5, s. 49 vd. “Gelecek kuşak haklarının” bir çevre hukuku
konsepti olduğuna ilişkin görüş için bakınız Alexandre Kiss & Jean-Pierre Beurier,
s.150; Jean-Marc Lavieille, s.151-152.
39
Rio Deklarasyonu ilk maddesinde bu bağı kurmaktadır.
40
Michel Prieur, Droit De L’Environnement, s.80-81.
41
İbrahim Kaboğlu, Çevre Hakkı, İmge Yayınları, s.57.