180 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Seda YURTCANLI DUYMAZ
179
Bu düzenlemelerin hak tanımlaması şeklinde mi yoksa sadece il-
keler düzeyinde mi kalması gerektiği konusunda hukuk doktrini tara-
fından da bir tartışma başlamıştır. Bir grup hukukçu, çevrenin en etkili
korunma yolunun, insanlara ödev ve sorumluluk yükleyeceği için, bir
hak düzenlemesiyle sağlanabileceğini belirtmiştir.
14
Ancak bu öneriye
karşı, çevrenin bir hak ile korunmasının hakkın süjesi, konusu, kime
karşı ileri sürüleceği, yaptırım sürecinde çıkacak sorunlar nedeniyle
uygulanabilir olmadığı ve bu nedenlerden ötürü “insan hakları” kav-
ramını tehlikeye atabileceği şeklinde yasal eleştiriler getirenler de ol-
muştur.
15
Bir diğer taraftan içerik ve şekle ilişkin getirilen öneriler de
bulunmaktadır. Bunlardan ilki, çevrenin bir “insan hakkı” temelinde
korunmasın çevrenin dar bir kapsamla ve insan merkezli korunması
sonucuna götüreceği, oysaki çevrenin çok daha geniş bir kapsama sa-
hip olduğu üzerine getirilmiştir.
16
Bir diğer öneri, çevrenin herhangi
bir hak düzenlemesine gidilmeksizin doğrudan sorumluluk hukuku
çerçevesinde korunmasını, mevcut normların yetersizliği noktasında
bunların iyileştirilmesi yönünde olmuştur.
17
Son olarak gelen öneri ise
çevrede meydana gelen bozulmadan doğacak zararın yaşama hakkı,
özel hayatın gizliliği, mülkiyet hakkı, yerleşme özgürlüğü gibi mevcut
başka insan hakları kapsamında korunması gerektiği şeklindedir.
18
Tüm teorik tartışmalar sonucunda uluslararası toplum ve devlet-
ler çevrenin bir insan hakkı olarak düzenlenip, bu düzeyde korunması
gerektiğini beyan ettiler. Bu kapsamda çevre hakkı ilk olarak Birleşmiş
Milletlerin Stockholm’de düzenlediği İnsan ve Çevresi Konferansı so-
nucu uluslararası düzeyde kabul edilen 16 Haziran 1972 tarihli Stock-
holm Deklarasyonu ile düzenlenmiştir. Deklarasyonun ilk maddesi
14
Jean Untermaier, Droit De L’Homme À L’Environnement Et Libertés Publiqu-
es”,
Revue Juridique De L’Environnement
, 1978/4, s.329; Gilles Martin, Le Droit À
L’Environnement,
PPS
, 1978, s.128.
15
Jean Rivero, Les Libertés Publiques, Tome 1, Les Droits De L’Homme,
PUF
, Paris,
1978, s. 129.
16
Chantal Cans, “Plaidoyer pour un droit de l’environnement moins anthropocent-
riste, Réflexions insolentes sur la place croissante des préoccupations sanitaires
dans le droit de l’environnement”,
Droit de l’environnement,
n°80, Temmuz-Ağus-
tos 2000, s.10.
17
Bu yönde yapılan eleştiriler için bakınız: Gilles Martin, “De La Responsabilité́
Civile Pour Faits De Pollution Au Droit À L’Environnement”, Doktora tezi, 1976.
18
Jean Lemarque, Le Droit Contre Le Bruit,
LGDJ
, 1975, s.43; Jehan De Malafosse,
Droit À La Nature,
Montchrestien
, 1973.