79 / 505
Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre Genel İşlem Koşullarının Yargısal Denetimi
78
Borçlar Kanunu’ndaki genel işlem koşullarına ilişkin hükümler,
Alman Medeni Kanunu’nda 2002 yılında yürürlüğe giren değişiklikler
esas alınarak düzenlenmişlerdir. Ancak, Alman Medeni Kanunu’nda-
ki bazı hükümler hiç alınmamış, bazıları ise değişiklik yapılarak Borç-
lar Kanunu’na aktarılmışlardır
4
.
B - Genel İşlem Koşullarının Tanımı ve Unsurları
Genel işlem koşulları Borçlar Kanunu’nda tanımlanmıştır. Buna
göre, genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileri-
de çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek
başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir (BK
m. 20/1).
Bahsi geçen tanımdan yola çıkarak, genel işlem koşullarının un-
surlarını belirlemek mümkündür. Buna göre, bir sözleşme metninin,
önceden ve çok sayıda sözleşme ilişkisinde kullanılmak üzere hazır-
lanmış olması, karşı tarafla müzakere edilmeksizin tek taraflı olarak
belirlenmesi, genel işlem koşullarının unsurları olarak karşımıza çık-
maktadır.
Temel hukuk kurumlarına ilişkin hemen her tanımda olduğu gibi,
Borçlar Kanunu’ndaki bu tanımda da bazı aksayan yönler mevcuttur.
“Düzenleyen”
ibaresi kullanıldığı için tanım, bir sözleşme hükmünün
genel işlem koşulu olarak değerlendirilebilmesi için, o sözleşmeyi
mutlaka sözleşme taraflarından birinin düzenlemiş olması şeklinde
anlaşılmaya müsaittir. Hâlbuki bunun kabulü halinde,
“düzenleyen”
ibaresi, genel işlem koşullarına ilişkin hükümlerin uygulama alanını,
amaca aykırı şekilde, daraltacaktır.
Buna örnek olarak, uygulamada sıkça kullanılan matbu kira söz-
leşmeleri verilebilir. Bu sözleşmeler, kiraya veren kişi tarafından ha-
zırlanmayıp herhangi bir kırtasiyeden satın alındığı veya internet
yoluyla edinildiği gerekçesiyle, diğer unsurların tartışılmasına gerek
duyulmaksızın genel işlem koşulları kapsamı dışında mı sayılacaktır?
Bu soruya olumlu yanıt vermek mümkün değildir. Aksine, üçüncü ki-
şinin hazırladığı ve birden çok sözleşme ilişkisi için, birden çok kişinin
4
Safa Reisoğlu, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 21. Bası, Beta Yayınları, İstan-
bul, 2010, s. 71