80 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Umut YENİOCAK
79
kullanımına sunduğu matbu sözleşme hükümlerinin genel işlem ko-
şulu sayılması ve yargısal denetime tabi tutulması daha kolay olacak-
tır
5
. Zira burada, önceden, çok sayıda sözleşme ilişkisinde kullanılmak
üzere hazırlanmış sözleşme koşullarının varlığı daha açıktır. Ancak,
burada kastedilen durum, sözleşme taraflarından birinin üçüncü kişi
tarafından hazırlanmış genel işlem koşullarını kullanarak karşı tarafa
sunmasıdır. Yoksa her iki tarafın, üçüncü bir kişinin hazırladığı ku-
rallar bütününü serbest iradeleriyle anlaşarak kabul etmeleri hâlinde,
genel işlem koşulunun varlığını iddia etmek mümkün olsa da
6
, söz-
leşmenin gene işlem koşullarına ilişkin hükümlere göre denetlenmesi
(müdahale edilmesi) kural olarak mümkün olmayacaktır. Bu sonuca
varmak, özellikle tarafların tacir olduğu hâllerde çok daha kolaydır.
Bu terminoloji sorunu bakımından öğretide, “düzenleyen” ifadesi
yerine “kullanan” ifadesi tercih edilerek, amaca daha uygun bir çö-
züm önerilmiştir
7
. Nitekim Ticaret Kanunu’nun 55/1/f hükmünde,
aynı anlama gelmek üzere, ‘
genel işlem şartlarını kullananlar
’ ifadesi yer
almaktadır. Yine, düzenleyen ibaresi yerine, aynı soruna çözüm bakı-
mından “sunan” ibaresinin kullanılması da amaca daha uygun olurdu.
“Genel işlem koşullarını karşı tarafa sunan” şeklindeki kullanımda da,
koşulların kim tarafından düzenlendiği değil, kim tarafından karşı ta-
rafa sunulduğu ön plana çıkmaktadır. Ancak, yasa metninde bu husus
dikkate alınmamış ve madde gerekçesinde, tercih edilen terminolojiye
ilişkin bir açıklama yapılmamıştır. Uygulamada, tanımda geçen ‘dü-
zenleyen’ ibaresi, genel işlem koşullarını kullanan, karşı tarafa sunan
şeklinde anlamlandırılmalı ve hukuki niteleme bakımından sözleşme
hükümlerini mutlaka sözleşme taraflarından birinin hazırlamış olması
aranmamalıdır.
5
Yeşim M. Atamer, Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesin-
de Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi, 2001, 2. Bası, Beta Yayımcılık, İstanbul,
2001, (Genel İşlem Şartları), s. 66 vd.
6
Bu hâllerde, genel işlem koşulunun varlığının dahi kabul edilemeyeceği yönünde
aksi görüşte Yeşim M. Atamer, “Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca
Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesi – TKHK M. 6 ve TTK M. 55, F. 1 ile Karşı-
laştırmalı Olarak”,
Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu
- 08.04.2011
,
Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2012, s. 18
7
Kocayusufpaşaoğlu, s. 225 vd.; Atamer, Genel İşlem Şartları , s. 6; Ayşe Havutçu,
Türk Borçlar Kanunu Tasarısının Değerlendirilmesi Sempozyumu, Düzenleyen-
ler: Legal Yayıncılık – Marmara Üniversitesi, Legal HD, C. 3, S. 34, 2005, (MÜ
Sempozyumu), s. 3617