82 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Umut YENİOCAK
81
kin niteleme bakımından herhangi bir şekil şartı kabul edilemez. Nite-
kim bu husus Borçlar Kanunu’nda ‘
bu koşulların, sözleşme metninde veya
ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz’
şeklinde açıkça ifade edilmiştir (BK m. 20/1).
Bir sözleşmenin matbu olarak hazırlanmış olması, o sözleşme hü-
kümlerinin genel işlem koşulları içerdiği yönünde çok önemli bir kari-
ne teşkil etse de, aksinin ispatı teorik olarak mümkündür. Öte yandan
bir sözleşmenin, örneğin, elle yazılmış olması, ilk bakışta o sözleşme-
nin bireysel bir sözleşme olduğu düşüncesini uyandırsa da, bu durum
tek başına, o sözleşmeyi genel işlem koşulu içermeyen bireysel bir söz-
leşme hâline getirmez.
Özetle, sözleşmenin şekli, genel işlem koşullarının varlığının tes-
piti bakımından fikir verse de, bu anlamda bir şekil şartı yoktur. Ni-
teleme bakımından, sözleşme hükümlerinin tamamen ya da kısmen,
BK m. 20’de geçen tanıma uyup uymadığına, tanımda geçen unsurları
taşıyıp taşımadığına bakmak gerekir.
Hemen belirtelim ki, denetim kapsamında müdahale edilebilecek
sözleşme hükümleri, sadece kanunun tamamlayıcı nitelikteki hüküm-
lerine ilişkin sözleşmede yer alan düzenlemelerdir. Yoksa emredici
hukuk kurallarını tekrar eden hükümlerin genel işlem koşullarının de-
netimi yoluyla etkisiz hâle getirilmesi zaten mümkün değildir
9
.
C- Yargısal Denetim
1- Yürürlük Denetimi
a- Kavram
Yürürlük denetimi, genel işlem koşullarının sözleşme kapsamına
dâhil (yürürlükte) olup olmadıklarının belirlenmesi anlamına gelmek-
tedir
10
. Bir başka ifadeyle, bazı hükümlerin şeklen sözleşme metnin-
de yer almasına rağmen, denetim sonucunda sözleşme kapsamından
çıkarılmaları ya da bu sözleşme hükümlerinin sözleşme kapsamında
(yürürlükte) olmadıklarının tespiti anlamına gelmektedir.
9
Kocayusufpaşaoğlu, s. 226-227
10
Atamer, Yeşim M., “Genel İşlem Şartlarının Denetiminde Yeni Açılımlar”,
Prof.
Dr. Necip Kocayusufpaşaoğlu İçin Armağan
, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2004, s. 324