99 / 505
Montreal Sözleşmesi’nin Yetki ve Tahkime İlişkin Hükümleri
98
I. Giriş
Uluslararası havacılık ilişkileri niteliği gereği yabancılık unsuru
ihtiva ederler. Bu nedenle, uluslararası hava taşımacılığından doğan
uyuşmazlıkların hangi ülke mahkemelerinde görüleceği ve söz ko-
nusu uyuşmazlıklara hangi hukukun uygulanacağı sorunu, milletle-
rarası özel hukuk disiplininin önemli konularından biri olarak kabul
edilmektedir.
1
Bu çalışmada, uluslararası hava taşımacılığından doğan uyuşmaz-
lıkların çözümünde Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisinin
nasıl belirleneceği üzerinde durulacaktır. Yabancı unsurlu bir olayda
Türk mahkemelerinin yetkili olup olmadıkları milletlerarası yetki kav-
ramı ile ifade edilir.
2
Milletlerarası yetki konusunda genel kural, Mil-
letlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK)
3
m. 40/f.1 hükmünde ifade edilmiştir. Buna göre, Türk mahkemelerinin
milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin
eder. Türk mahkemelerinin yetkili olduğu hallerde, uygulanacak hu-
kuk MÖHUK’un kanunlar ihtilafı kuralları esas alınarak tespit edilir.
Ancak MÖHUK m. 1/f.2 hükmü ve Anayasa m. 90 uyarınca, Türkiye
Cumhuriyeti’nin taraf olduğu milletlerarası sözleşme hükümleri sak-
lıdır. Milletlerarası sözleşmeler öncelikli olarak uygulanır. Dolayısıyla
uyuşmazlık konusu hakkında milletlerarası bir sözleşme mevcut ise
ve bu sözleşmede yetkiye ilişkin bir düzenleme öngörülmüşse artık bu
sözleşmenin uygulanması; aynı şekilde uygulanacak maddi hukuka
ilişkin bir düzenleme öngörülmüşse de bu sözleşmenin uygulanması
gerekmektedir.
Uluslararası alanda hava yolu ile yolcu, yük ve bagaj taşımacılığı
ilk olarak 12.10.1929 tarihli Varşova Konvansiyonu ve bu konvan-
siyonda değişiklik yapan çeşitli protokollerle düzenlenmiştir.
4
Var-
şova Konvansiyonu, dünyadaki en eski milletlerarası ticari sözleş-
1
Cemal Şanlı,
Uluslararası Sivil Havacılık Davalarında Mahkemelerin Yargı Yetkisi ve
Uygulanacak Hukuk
, İstanbul 1992, s. 1.
2
Ergin Nomer,
Devletler Hususi Hukuku
, İstanbul 2011, s. 407.
3
5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun
(MÖHUK), 4.12.2007 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir.
4
Varşova Konvansiyonu, 1955 tarihli Lahey Protokolü; 1971 tarihli Guatemela Pro-
tokolü; 1975 tarihinde Montreal’de yapılan 4 protokol ve 1961 tarihli Guadalajara
Konvansiyonu ile ihtiyaçlar doğrultusunda değiştirilmiştir.