287 / 417
Kültürel Hukuk: Geleneksel Kontrol Mekanizmaları
286
krallar tarafından ya da toplumca benimsenmiş ve yerleşmiş birtakım
kurallar çerçevesinde verilmekte ve uygulanmaktaydı.
Sanayi devrimiyle birlikte örgütlenme yapısını büyük ölçüde ta-
mamlamış ve büyük ölçüde hukuki otoritenin hasıl olduğu toplumlar
ortaya çıkmıştır. Buna karşılık soya dayalı aşiret (akrabalık) örgütlen-
mesinin yer aldığı ülkeler (Ortadoğu’daki ve Afrika’daki birçok ülke)
ve diktatörlükle yönetilen birçok devlette töre adı altında yapılan ce-
zai uygulamalar halen devam etmektedir. Bazı devletlerde ise evren-
sel nitelikte hukuki düzenlemeleri yanında, kendi içsel dinamiklerinin
bir sonucu olarak ortaya çıkabilen, geçmişten gelen kemikleşmiş veya
öyle varsayılan alt kültürün benimsediği davranış ölçütleri bulunmak-
tadır. Töre adı altında kavramsallaştırılan bu uygulamalara en güzel
örneklerden biri olarak ülkemizi verebiliriz.
Töre kelimesi Türkçe’de ar, namus, iffet kelimelerine eşanlamlı ola-
rak kullanılır. Namus kelime anlamı itibariyle daha çok cinsel onurla
anılarak
aile namusu
veya
aile şerefi
ya da hepsini kapsayan
töre
kavram-
larıyla özdeşleşmiştir. Arapça ve farsça kelimelerden ödünç alınmış
olan bu terimler, cumhuriyetin ilanından sonra da Türkçe literatürde
yer alan benzer birçok kelimeyle de ilişkilendirilmiştir. Temelde tüm
bu anlamlar: şeref, onur, gurur, iffet, haysiyet aynı anlamda ve yaygın
olarak kullanılan sözcüklerdir; ancak şeref yerine tercih edilen terim
gurur sözcüğüdür. Örneğin bir olayın meydana gelmesi durumunda
birisine atfen gurur meselesi yaptı denilir, şeref meselesi değil. Namus
ve şeref kavramlarında grup değerleri son derece önemlidir. Bir kadı-
nın onurlu davranması bütün ailenin namusuna sahip çıktığı/korudu-
ğu anlamına gelir. Namusun kaybından bütün aile sorumludur-namus
meselesi ya da onur davası olarak nitelenir- ve genellikle bekâret ve
cinsel sadakat ile temsil edilir. Aynı şekilde şeref meselesi de grup de-
ğerdir. Bir adamın bireysel olarak şerefini kurtarması ailenin tümünün
şerefini kurtarması anlamındadır. Çoğu durumda namus suçu, kişinin
aile ve efradının namusunu veya şerefini kirlettiği düşüncesine bağlı
olarak işlenen cinayetlerdir
(
Eck,2003:19-25; Wikan,2008:49-50).
Töre cinayetlerinin diğer bir şekli de kan davası cinayetleridir.
Namus davalarından farklı olarak kan davaları bireysellikten ziyade,
organize olan bir grup ya da topluluğun öfke ve intikam güdüsünü
bastırmak amaçlı yapılan eylemler olup kolektif bilinçle hareket etme