370 / 485
TBB Dergisi 2013 (109)
Korkut KANADOĞLU
369
Aynı doğrultuda bir tartışma, 1982 Anayasası’nda, 1961
Anayasası’na paralel bir düzenleme olan
24/son hükmü
nün, (düşünce
ile din ve vicdan) özgürlüğü alanında bir yasaklama getirerek sınırla-
maya yol açıp açmadığı konusunda da yapılmıştır.
68
Burada iki temel
görüşle karşılaşılmaktadır:
69
Birincisine göre; madde hükmü özgürlük alanını sınırlamakta-
dır.
70
Madde’nin yasaklama getirmesi açısından aynı noktada buluşan
bu görüşler, Anayasa’nın bu hükmünün yerinde olup olmadığı konu-
sunda ise ikiye ayrılmaktadır. İlk görüş, bu yasağı ve bu anayasal ya-
sağa dayanan (eski) TCK 163’ü açıkça olumsuz bulmaktayken
71
, bunu
yerinde bulan diğer görüş, TCK 163’ün de –bazı çekincelerle- yeniden
ihyasını savunmaktadır.
72
1982 Anayasası’nın 24/son hükmüne ilişkin ikinci temel görüş,
bu hükmün öngördüğü yasağın özgürlük alanına bir sınırlama getir-
mediği iddiasındadır. Buna göre, Anayasa’nın 24/son maddesi gere-
ği kimse, ister devleti dinselleştirme, isterse çıkar veya nüfuz sağlama
amacıyla olsun din sömürüsü yapamaz. Bu görüş, madde hükmünün
68
Bkz. Kanadoğlu O. K. , “Dinin İstismarı ve Kötüye Kullanılması”, Tanör Armağa-
nı (Haz. M.Ö. Alkan), Oğlak Yayınları, İstanbul 2006, s. 177-181.
69
Bu yönde bir tasnif için bkz. Tanör B., “24. madde konusunda açıklığa ihtiyaç
var”, Yeni Yüzyıl, 22.6.1995.
70
Bu görüşü yansıtan örnekler verilebilir: “Anayasanın 24. maddesinin son fıkrası,
Anayasanın 14’üncü maddesinde yer alan ve temel hak ve hürriyetlerin kötüye
kullanılmasını yasaklayan daha genel nitelikteki hükme paraleldir. Böylece, dev-
letin sosyal, ekonomik, siyasi ve hukuki temel düzenlerini din kurallarına dayan-
dırmak, başka bir deyimle devletin laik niteliğini kaldırmak amacıyla girişilecek
her türlü siyasal faaliyet ve propagandalar yasaklanmış bulunmaktadır.” (Özbu-
dun E. , Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 7. Baskı, Ankara 2003, s. 81). Bir
diğer örnekte: Anayasanın 24. maddesi, 2, 12, 13, 14, 26, 38, 68. maddeleriyle “bir
sistem olarak ele alındığında, Anayasanın ... teokratik düşüncelerin yasaklanma-
sını emrettiği ... sonucuna ulaşmak gerekmektedir.” (Hafızoğulları Z. , Laiklik,
İnanç, Düşünce ve İfade Özgürlüğü, US- A Yayıncılık, Ankara, 1997, s. 242-243).
71
1950-60 arası muhafazakar kesimce TCK 163’e karşı yapılan itirazlar için bkz.
Özek Ç. , Türkiye’de Laiklik, s. 298-304. Yine, TCK 163’ün yürürlükten kaldırıl-
ması öncesi sol kesimden gelen madde karşıtı görüşler için bkz. Gürkan U. , “163
Makyajı”, Güneş, 25.1.1990, Sirmen A. ,“163 Tartışması”, Cumhuriyet, 24.1.1990.
72
Bkz. Kırca Ç., “163. madde meseleleri”, Yeni Yüzyıl, 6.10.1997; Hafızoğulları Z.,
Laiklik, İnanç, Düşünce ve İfade Özgürlüğü, s. 250. Anayasa Mahkemesi’ne göre
de; laikliği koruyup sürdürmek için düşünce özgürlüğünün sınırlanması biz-
zat Anayasanın uygun bulduğu bir düzenlemedir (E. 1980/19, K. 1980/48, Kt.
3.7.1980).