372 / 485
TBB Dergisi 2013 (109)
Korkut KANADOĞLU
371
Anayasa Mahkemesi’nin bu içtihadına göre üstün hukuku değe-
rin belirlenmesiyle yetinilmiş, her iki tarafı da koruyan bir dengenin
sağlanmasından çok, bir anayasal değer, diğeri aleyhine gözden çı-
karılmıştır.
77
Oysa somut olayda çatışan anayasal değerlerin olabildi-
ğince ölçülü bir dengeye getirilmesi, sistematik ve amaçsal anayasal
yorumun da bir gereğidir. “Forum internum”daysa, bu tür çatışmala-
rın ortaya çıkması olanaksızdır; bu alan, yasakoyucuya karşı mutlak
korumalı çekirdek alandır.
78
Bir yandan Anayasa’da açıkça yazılı yasa kaydının yer alma-
ması, diğer yandan vicdan, dini inanç ve kanaat özgürlüğü ile iba-
det özgürlüğü kavramlarının birbiriyle kesişir şekilde aynı anlamda
kullanılabilmesi, anayasal düzeyde sürekli temel hak çatışmalarına
yol açmaktadır.
79
Dini inancın açıklanması ve söylenmesi anlamında
inanç özgürlüğü ve sınırlamaları arasında anayasal düzeyde ortaya
çıkan tartım sorunları, yasakoyucunun bu konularda karar almasını
önlemektedir.
80
Ancak belirtilen kapsamıyla dinsel inanç ve düşün-
ce (kanaat) açıklama özgürlüğü, yasa kaydı niteliğinde olmayan ve
hukuki meşruluğunu yalnızca Anayasa’dan alan sınırlamalara maruz
kalabilir.
İHAS’da ise içsel din özgürlüğü (dini düşünce ve vicdan özgür-
lüğü) mutlak koruma altındayken, din ve dünya görüşünün açıklan-
masına ilişkin müdahalelerde bir meşruluk nedeni öngörülmektedir
(md. 9/2). Buna göre devlet hiçbir şekilde kişinin ne düşünmesi ve
neye inanması gerektiğini dikte etmeyi
81
ve örneğin dine dayalı eğitim
best bırakan yasal ve anayasal düzenlemelerin, “başkalarının haklarını ihlale ve
kamu düzeninin bozulmasına yol açması nedeniyle laiklik ilkesine açıkça aykırı
olduğu sonucuna” ulaşmıştır (E. 2008/16, K. 2008/116, Kt. 5.6.2006).
77
Bu konudaki Anayasa Mahkemesi ve Conseil d’Etat kararlarının karşılaştırılması
için bkz. Kanadoğlu O. K. , Anayasal Değerlerin Çatışması ve Uyumlaştırılması,
Beta Basım Yayım, İstanbul 2000, s. 91-96.
78
Anayasa Mahkemesi’nin içtihadı 1961 Anayasası’ndan beri bu yöndedir, E.
1970/53, K. 1971/76, Kt. 21.10.1971; E. 1986/11, K. 1986/26, Kt. 4.11.1986; E.
1989/1, K. 1989/12, Kt. 7.3.1989.
79
Anayasa’nın 24. maddesi, inancın, sahip olma ve doğru bulma anlamının dışında,
dini inancın açıklanması ve söylenmesi anlamını da taşıyıp taşımaması ve buna
bağlı olarak inanç özgürlüğünün sınırlama rejimine tabi olup olamaması bakımın-
dan gerekli açıklığa sahip değildir.
80
Alman anayasa hukukunda bu konu için bkz. Zaehle K. , “Religionsfreiheit und
fremdschdigaenge Praktiken”, AÖR 134 (2009).
81
Başbakan R. T. Erdoğan’ın “Dindar nesil yetiştireceğiz” söylemi, vatandaşların