TBB Dergisi 110. Sayı

Ceza Hukukunda Yanılma Kavramı ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma

132

bu sinirsel enerjiyi beyinde işlerken, gerçekle farklılaştırmasına neden

olur ki, bu durumda yanılma ile karşılaşırız.

Gerçeğin bilinmemesi veya yeteri derecede bilinmemesi hususunu

ceza hukukunda ifade etmek için hata veya yanılma

kavramlarının

kullanıldığı görülmektedir. Hata, Arapça kökenli bir kelime olup,

“is-

temeyerek ve bilmeyerek yapılan yanlış, kusur, yanılma, yanılgı”

anlamına

gelmektedir. Yanılma ise Türkçe bir kelime olup hata ile aynı anlama

sahiptir. Bu kapsamda kavramı ifade etmek için hata veya yanılma

kelimelerinden birisi kullanılabilir. Türk Ceza Kanunu’nun, inceleme

konumuzu düzenleyen 30’uncu maddesinde “hata” kelimesinin kulla-

nılmasına karşılık çalışmamızda kavramı daha iyi ifade ettiğini düşün-

düğümüz “yanılma” kelimesini kullanacağız.

Ceza hukukunda yanılma kavramının çeşitli başlıklar altında in-

celendiği görülmektedir. Bu tasniflemede bazen hatanın konusu esas

alınırken, bazen de hatanın ceza sorumluluğuna etkisi esas alınmak-

tadır. Bu kapsamda, genel olarak hukuki hata - fiili hata tasniflemesi

yapılmasının yanı sıra, daha özellikli olarak suçun veya hukuka uy-

gunluk nedeninin maddi koşullarında hata, suçun maddi konusuna

ilişkin hata, suçun mağduruna ilişkin hata, faillik sıfatına ilişkin hata

ve iştirak durumuna ilişkin hata

tasniflemeleri de yapılmaktadır.

Yanılma konusunda diğer bir ayrım da, “düz yanılma” – “tersine

yanılma” ayrımıdır. Yanılmanın konusu olan nesne veya olgu, failin

tasavvurunda bulunmaması durumunda düz yanılma söz konusudur

ve çalışmanın konusu olan yanılmaya ilişkin hükümler uygulama alanı

bulacaktır. Bununla birlikte fail gerçekte bulunmayan bir nesne veya

olguyu var kabul etmiş ise tersine yanılmadan bahsedilecektir ve huku-

ki sorun teşebbüs ve mefruz suça ilişkin hükümlere göre çözülecektir.

Netice ile irade arasında ortaya çıkabilecek muhtemel farklar,

kural olarak irade lehine çözümlenecektir.

Ancak ceza hukukunda

suçta ve cezada kanunilik ilkesi gereğince, suç veya ağırlatıcı neden

Dönmezer-Erman, II, s. 313; Özbek, Veli Özer, “Türk Ceza Kanununda Hata

(m.30)”,

Ceza Hukuku Dergisi,

Y.:3, S.:7, Ağustos 2008, s. 83.

9816B2EF4376734BED947CDE&Kelime= hata, Erişim tarihi: 27 Ocak 2011.

Aydın, Devrim, Türk Ceza Hukukunda Suça İştirak, Ankara 2009, s. 229 vd.

Barış Erman, s. 7.

Dönmezer-Erman, II, s. 313.