417 / 441
Bireysel Başvuruya Konu Edilebilecek Haklar
416
lanmasının sağlanmasıdır.
36
Kişinin hem özel hukuk mahkemelerinde
ve idare mahkemelerinde hem de ceza mahkemelerindeki yargılan-
masında uyulacak esasları düzenlemektedir. Ancak kişinin taraf oldu-
ğu her türlü dava değil, AHİS’in 6. maddesinde ilk cümlesinde ifade
edildiği gibi medeni hak ve yükümlülükler ile ilgili olan davalar bu
kapsamdadır. Adil yargılama
37
yapabilmek için; “
yargı yeri önünde hak
arama hakkı
,” “
yasalar ve yargı yerleri önünde eşit olma hakkı
,” “
kanunla
kurulmuş yetkili, bağımsız ve tarafsız bir yargı yeri tarafından yargılanma
hakkı,
” “
makul sürede (gereksiz gecikme olmaksızın) yargılanma hakkı
,” “
ale-
ni duruşma hakkı, gerekçeli karar hakkı
,” “
hakkaniyete uygun yargılanma
(adil duruşma) hakkı
” ve “
duruşmada hazır bulunma hakkı
” gibi hakların
sağlanmış olması gerekir.
AHİS’in 6. maddesinde düzenlenen bu hak, Anayasa’nın 36. mad-
desinde herkesin adil yargılanma hakkına sahip olduğu anayasal te-
minat altına alınmıştır. Anayasa’nın 38. maddesinde suç ve cezalara
ilişkin esaslar düzenlenerek, adil yargılanma ilkesini oluşturan unsur-
lar kurallaştırılmıştır. Anayasa’nın 138. maddesinde mahkemelerin
bağımsız olduğu, hakimlerin görevlerinde bağımsız olduğu vurgula-
narak adil yargılanma kurumunun olmazsa olmaz koşulu olan yetkili
ve bağımsız mahkeme tanımlanmıştır. Anayasa’nın 142. maddesinde
bağımsız mahkemenin kanunla kurulacağı düzenlenmiştir.
Adil yargılama demokratik ve adil toplum hayatının vazgeçilme-
zidir, diyebiliriz. Makul süre kavramında “Makul” kelimesi ile ifade
edilmek istenen hususun; hukukun temelinde yer alan “
sosyal bakım-
dan kabul edilebilir davranışların sınırı
”nı belirlediği, ileri sürülmekte-
dir.
38
Adil yargılanma hakkı kapsamında makul sürenin belirlenmesin-
de her davanın niteliği, başvurucunun davanın uzamasına katkısının
veya çabasının olup olmadığı, adlî ve idarî mercilerin tutumu, başvu-
rucunun yitirdiği hakların niteliği bir arada değerlendirilmelidir.
36
Muhammet, Özekes, “Oyun Teorisi-Hukuk Uygulaması ve Adil Yargılanma Hak-
kı”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arşivi, 14. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları,
İstanbul 2005, s. 82.
37
Adil yargılama hakkı; silahlarda eşitlik ilkesi, çelişmeli yargılanma ilkesi, yargı-
lamaya etkili katılma hakkı, delillere ilişkin ilkeler, davanın düzgün bir şekilde
incelenmesi hakkı, gerekçeli karar haklarını kapsamaktadır.
38
Feyyaz,
Gölcüklü, “YargılamaMakamları Önünde Makul Süre”, İnsan Hakları
Merkezi Dergisi, Mayıs-Eylül 1991, C:I, S:2-3.