128 / 533
TBB Dergisi 2014 (111)
Mustafa T. YÜCEL
127
Güvenceler açısından, savcı ve hâkimlerin tarafsızlığı yalnızca
normatif güvence altına alınmakla kalmayarak, makul bir gözlemcinin
de görebileceği açıklıkta olmalıdır. Yargılama sürecine egemen olan bu
koşullar âdil yargılamanın temel öğelerini oluşturmaktadır. Bu amaç
değerleri sağlamak üzere şimdilik
de jure
kalan “çapraz sorgulama”ya
çokça başvurulması gerekmektedir.
88
Öte yandan, tüm teknolojik yeniliklerin adalet hizmetine sunul-
ması, “norm x kanıt= karar” işlevsel denkleminde tümden giderilme-
si mümkün olmayan öznelliğin en aza indirilmesi için dikey denetim
kurumları (Yargıtay) ve hizmet içi seminerler bağlamında özel çaba
gösterilmelidir. Bu çabaların önleyici tedbirlere dönüştürülmesi dava
ekonomisi ve verimlilik açısından önemli ise de, aşağıda yıllar itiba-
riyle Yargıtay Hukuk/Ceza Dairelerince verilen kararların (%) oransal
dağılımı incelendiğinde bu yönün göz ardı edildiği,
sorun
ilk derece
hâkimlerin performansında olduğu görülmektedir.
99
Bu saptama özel-
likle ilk derece ceza mahkemeleri için çok belirgindir. Yalnız, 2008-2009
yıllarındaki bozma oranının % 60 - % 58,3’ü bulmasındaki en önemli
etken ise yeni ceza siyasetine özgü düzenlemelerdir. Aynı etkinin 1973
yılında da gözlenmesinden hiç ders almayan ceza siyaseti mimarları-
nın ne derece ahlaki davrandıkları gündeme gelmektedir.
8
Çapraz sorgu, gerçeğin keşfi için var olan en güçlü hukuki motordur. İki ucu kes-
kin bir kılıç olan çapraz sorgulamanın amacı 1.İfadeyi nitelendirme veya açıkla-
ma; ve 2. Tanık/bilirkişileri, önyargı, tarafgirlik nedeniyle, çürütmektir. Çapraz
sorgulamanın ilkeleri ise şöyledir:
1.Esasa girilmesi; 2.Kısa sorular sorulması ve basit kelimeler kullanılması; 3.Yal-
nızca yönlendirici sorular sorulması; 4.Yanıtını bilmediğin sorunun sorulmaması;
5.Yanıtın dinlenmesi; 6.Tanıkla kavgaya girilmemesi;7.Tanığın açıklamasına izin
verilmemesi; 8.Direkt sorgulamada ifadenin tekrarına izin verilmemesi; ve 9.Vu-
rucu darbenin son söze saklanmasıdır.
Çapraz sorgunun türleri ise 1. İşbirlikçi ve 2. Yıkıcı olup, ikinciye birinciden sonra
girişilmelidir. Sorulacak sorular ise,
“Evet”, “Hayır” veya “Bilmiyorum” yanıtını
alacak şekilde formüle edilmelidir. Yalancı tanıklık bağlamında ise, önceki ifade-
lerdeki tutarsızlıklar, gerçeğe aykırı beyanlar, ahlaki davranışı ve adli siciline ait
bilgiler-sahtekarlık, yalan beyan türü suçlar ortaya konulmalı- ve özetle tanıkların
güvenirliği sorgulanmalıdır. Yargılamanın kara kutusu olan tutanaklara bakıldı-
ğında çapraz sorgulamaya çok az başvurulduğu görülmektedir.
9
M.T.Yücel. Türkiye’de Yargının Etkinliği TBB, Ank., 2008; M.T.Yücel. Hukuk Sos-
yolojisi 5. Bası, 2013.