270 / 533
TBB Dergisi 2014 (111)
Tuğçe AKDEMİR
269
1982 Anayasası’nın “Cumhuriyetin Nitelikleri” başlıklı 2. maddesi
ile “Vergi Ödevi” başlıklı 73. maddesi birlikte göz önüne alındığında,
vergiye uyumlu bir toplumun oluşturulabilmesi, her şeyden önce
adil
bir vergi sistemine
bağlı olduğu için vergide adaletin sağlanabilmesi
adına “kimlerden, hangi şartlar altında ve nasıl vergi toplanabileceği”
sorularına etkin bir çözüm bulmak gerektiği görülmektedir.
Adalet kavramı, temelinde kesin ve mutlak bir anlam taşımayan
kişisel değer yargılarına bağlı sübjektif nitelikte olduğu için, vergileme
ilkeleri içerisinde yer alan vergide adalet kavramının temellendirilme-
si de içinde bulunulan ekonomik, sosyal, siyasal ve hatta ahlaki dü-
şüncelere göre farklılıklar gösterip nispi ve sübjektif bir kavram olarak
karşımıza çıkmaktadır.
37
Adaletli bir vergi, yükümlülerin ekonomik ve kişisel durumları-
nın göz önüne alınmasıyla hazırlanan ve hem yatay eşitliğe hem de
dikey eşitliğe uygun olan bir vergidir. Buna göre:
38
• Yatay Eşitlik:
Aynı ya da benzer durumda olan yükümlülerin
“eşitlere eşit muamele ilkesi” gereğince aynı boyutta ve aynı şekil-
de vergilendirilmesini ifade eder.
• Dikey Eşitlik:
Sosyal ve ekonomik durumları birbirinden farklı
olan yükümlülerin farklı muamelelere tabi tutulmasını ifade eder.
Böylece, içinde bulundukları duruma göre, bazı bireyler diğerleri-
ne göre daha yüksek vergi ödeyeceklerdir.
39
Burada amaçlanan husus, mükelleflerin birbirlerinden farklı olan
kişisel, ailevi ve ekonomik durumlarına ve değişen ekonomik koşulla-
ra göre, iktisadi etkinliğin sağlanması adına
eşit bir şekilde vergilen-
dirmeyi
gerçekleştirmektir.
40
Ayrıca, bireyin özgürlüklerini devlete karşı koruyarak keyfi ve sı-
nırsız ölçülere dayalı uygulamaları engelleyen
vergilerin kanuniliği
37
Erginay, Akif, Kamu Maliyesi, 12. Bs., Turhan Kitabevi, Ankara, 1987, s.43.
38
Musgrave, Richard A., “Horizontal Equity, Once More”,
National Tax Journal
,
1990, Vol.43, No: 2, s.113.
39
Stiglitz, Joseph E., Economics Of The Public Sector, 3.Bs., W.W. Norton&Company,
New York / London, 2000, s.469.
40
Noord, Paul Van Den-Heady, Chistopher, “Surveillance of Tax Policies: a synthe-
sis of findings in economic surveys”, OECD Economics Department Working Pa-
pers, 2001, No:303, s.17.