TBB Dergisi 111. Sayı

Anayasaya Uygunluk Denetiminde Çelişme İlkesi

298

cın sağlıklı bilgiye ulaşmasını sağlamaktır.

Bugün gelinen aşamada,

hukuk yargılaması usulünde olduğu kadar ceza yargılaması ve idari

yargılama usullerinde de çelişme ilkesi ve buna bağlı olarak silahların

eşitliği ilkesinin sağlanması adil yargılanma hakkının alt unsurları ola-

rak kabul görmekte ve gerek ulusal gerekse ulusal üstü yargı organla-

rınca korunmaktadır.

Anayasa Mahkemesi, diğer yargılama usulleri bakımından bu

ilkeyi koruma görevi üstlendiği halde, Anayasaya uygunluk deneti-

minde çelişme ilkesi temel bir yargılama ilkesi olarak kabul görme-

mektedir. Şüphesiz bu sonucun oluşmasında, İnsan Hakları Avrupa

Sözleşmesinin 6.maddesinde anayasa yargısına açıkça yer verilmemiş

olması ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin (İHAM) bu konu-

daki sınırlı içtihadının rolü yadsınamaz. Zira diğer yargılama usul-

lerindeki gelişmelerde İHAM içtihadının önemli bir katkı sunduğu

görülmektedir.

Bununla birlikte, anayasa yargısındaki eksikliğin asıl

nedeninin yargılama teorisine dayandığı ve anayasaya uygunluk de-

netiminin niteliğinden kaynaklandığını ileri sürmek yanlış olmaya-

caktır.

Bu çalışmada, çelişmeli yargılama ilkesinin anayasaya uygunluk

denetiminde uygulanabilirliği ya da daha doğru bir ifadeyle bu ilke-

nin nasıl uyarlanabileceği hususu ele alındıktan sonra, Türk hukukun-

da yazılı ve sözlü açıklama yapma hakkının bu ilkenin sağlanmasına

ne derece hizmet ettiği eski ve yeni düzenlemeler ile uygulama ışığın-

da değerlendirilecektir.

I. Anayasaya Uygunluk Denetiminde Çelişme İlkesinin

Uygulanabilirliği

Anayasaya uygunluk denetimi, kurallar kademelenmesinde alt sı-

rada bulunan bir normun (kanun, kanun hükmünde kararname vb.),

onun üstünde yer alan anayasaya uygunluğunun incelenmesidir. Bu

inceleme sonucunda alt norm üst norma uygun değilse, iptal edilerek

Idoux, s.16.

Somut norm denetiminde, başvuran mahkeme önündeki davanın sonucunun

doğrudan etkilenmesi halinde çelişme ilkesinin uygulanması yönünde bkz. Ru-

iz-Mateos/Spain, 23.06.1993 Bu kararın ve konunun detayları için bkz. İnceoğlu,

2005, ss.76-77 ve 249-257.