TBB Dergisi 113. Sayı

TBB Dergisi 2014 (113)

Gökhan ALBAYRAK

Dar anlamda ise Şart, örgütün anayasasını teşkil eder. Örgütü ku-

ran, örgütün çalışma mekanizmasını, organları arasındaki yetki dağılı-

mını öngören bir antlaşmadır ve bu yüzden örgütün ana kuralıdır. Fakat

küresel anayasacılık fikri bu dar anlamda anayasa durumuyla çok daha

az ilgilidir. Küresel anayasacılık bakımından tartışılacak husus geniş

anlamda Şart’ın uluslararası toplumun anayasası olup olmadığıdır.

Birleşmiş Milletler Şart’ının bir dünya devleti yaratmadığı ortada-

dır. Uluslararası alanda var olduğu düşünülen bir anayasa için zaten bu

özellik beklenmemektedir. Fakat bir anayasa olma konusunda Şart’ın

eksiklikleri olduğu söylenmektedir. Tüm uluslararası hukukun kayna-

ğı ve tün uluslararası hukukun tabi olduğu bir norm değildir.

Bunun

yanında Şart’ın anayasaya benzer özellikleri de vardır. Öncelikle bah-

settiğimiz bir üstünlük 103. maddeyle öngörülmüştür. Organları ara-

sında bir yetki dağılımı söz konusudur ve Güvenlik Konseyi’ndeki sü-

rekli beş üyeden meydana gelen iktidar barış ve güvenlik hususunda

veto yetkisiyle donatılmıştır. Bu durum anayasayı yapan asli kurucu

iktidarın anayasa metnine yansıması halini anımsatır. Maddi anlamda

da Şart, uluslararası toplumun temel kurallarını içerir: kuvvet kullan-

ma yasağı, kendi kaderini tayin hakkı, uyuşmazlıkların barışçı çözü-

mü, devletlerin egemen eşitliği gibi. Ayrıca Şart, devletlerin iktidarını

barış ve güvenlik konularında sınırlamıştır. Bu nokta da anayasaların

devlet iktidarlarını sınırlaması özelliğini çağrıştırır. Bu yönde Jürgen

Habermas, Birleşmiş Milletler Şartı’nın uluslararası hukuk yapımın-

da hukukun ilkeleri ve insan hakları bağlamında devletleri sınırladığı

için anayasal bir karakterinin olduğunu söylemektedir.

Tüm bu özellikleri ile Şart, küresel anayasacılık düşüncesinin baş

mimarıdır denebilir. Kuşkusuz ayrıca Şart bu düşüncenin en önem-

li metnidir. Ama Şart’ın küresel anayasacılığın tek enstrümanı oldu-

ğunu söylemek fazla olacaktır. Böylelikle söylenebilir ki, Şart eğer bir

küresel anayasa varsa veya doğuyorsa anayasal belgelerden biridir.

Christian Walter’ın belirttiği gibi anayasalar toplumun üyelerini be-

lirtir ve bu açıdan Birleşmiş Miletler sadece devletlerden bahsettiği ve

Michael W. Doyle, “The UN Charter-A Global Constitution?”, Ruling the World?:

Constitutionalism, International Law and Global Governance, ed. Jeffrey L. Do-

noff, Joel P. Trachtman, Cambridge University Press,New York,2009, s. 114

Jürgen Habermas, “Uluslararası Hukukun Anayasallaştırılması için Bir Şans Daha

Var mı?”, Bölünmüş Batı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007, s. 149