345 / 449
Hukuksal Açıdan Çocuk ve Genç İşçiliği
344
kabul edilmiştir. 138 Sayılı Sözleşme Türkiye tarafından 23.1.1998 tarih
ve 4334 sayılı Uygun Bulma Kanunu ile onaylanmıştır
31
.
Anılan sözleşmenin asgari çalışma yaşına ilişkin en temel düzen-
lemesi, asgari yaş sınırının
“zorunlu öğrenim yaşının bittiği yaşın altında
ve her halükarda 15 yaşın altında olmayacağı”
na ilişkin 2. madde hükmü-
dür. Bununla birlikte bu Sözleşmeyi onaylayan devletlere, çocuk işçi-
liğini
32
etkin bir şekilde ortadan kaldırmayı ve asgari çalışma yaşının
giderek gençlerin fiziksel ve zihinsel yönden tam olarak gelişmelerine
olanak tanıyacak bir düzeye yükseltilmesini sağlayan ulusal bir poli-
tika takip etme yükümlülüğü de yüklenmiştir (m. 1). Asgari çalışma
yaşının giderek artırılması hedefi -ilk etapta 16 yaşına çıkarılma şek-
linde-
“Asgari Çalıştırma Yaşına İlişkin 146 Sayılı Tavsiye Kararı”nda da
daha da somutlaştırılarak ortaya konmuştur (m.7/1). Sonuç itibariyle
ILO’nun asgari çalışma yaşının belirlendiği temel düzenlemesi olan
138 Sayılı Sözleşmede belirlenen yaş sınırı, her dönem için geçerli ola-
cak sabit bir sınır olmayıp zamanla “gençlerin fiziksel ve zihinsel yön-
den tam olarak gelişmelerine olanak tanıyacak bir düzeye (ilk etapta
16)” artırılması gereken bir sınır olarak tespit edilmiştir
33
.
31
RG, 27.1.1998, 23243. Öğretide çalışma ve çalıştırmada asgari yaşa ilişkin en
kapsamlı uluslararası tanımı yapan 138 Sayılı Sözleşmenin özellikle gelişmekte
olan ülkeler için aşamalı ve esnek bir yaklaşımı içerdiğinden yenilikçi olduğu
ifade edilmektedir (Bakırcı, a.g.e., 95).
32
Doktrinde, 138 sayılı Asgari Yaş Sözleşmesi’nde yer alan “Child Labour”
kavramının Türkçe’ye hatalı şekilde “çocuk işçiliği” olarak çevrildiği, buna
karşılık doğru çevirinin “çalışan çocuk” olduğu ve bu nedenle de sözleşmede
öngörülen asgari çalışma yaş sınırının hem bağımlı hem bağımsız çalışma ilişkisi
için geçerli olduğu ileri sürülmektedir (Bakırcı, a.g.e., 95. Şahin, a.g.e., 120).
Sözleşmedeki asgari yaş sınırının hem bağımlı hem de bağımsız çalışma ilişkileri
için geçerli olduğu yönünde Rufaro Audrey Mavunga, “A Critical Assessment of
The Minimum Age Convention 138 of 1973 and The Worst Forms of Child Labour
Convention 182 of 1999”,
Potchefstroom Electronic Law Journal
, Volume 16, No:5,
December 1, 2013, 130.
33
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kabul ettiği sözleşmelerin genellikle -mümkün
olduğu kadar fazla sayıda devletçe onaylanması amacı doğrultusunda- farklı
ekonomik ve sosyal koşullara sahip devletlerin de uyum sağlayabilmeleri için
esnek nitelik taşıyan düzenlemeler içermesi özelliği, 138 Sayılı Sözleşme için de
geçerli olmuştur. Bu doğrultuda, 2. maddenin 4. fıkrasında ekonomik ve eğitim
olanakları yeterli derecede gelişmemiş olan ülkelere, asgari çalışma yaşını (15
yerine) 14 olarak belirleme imkanı tanınmıştır (m.2/4). Ancak bu durumda dahi,
söz konusu ülkenin zaman içerisinde bu yaş sınırını 15’e çekmek konusunda
gerekli adımları atmakla yükümlü olduğu belirtilmiştir (m.2/son).