27 / 453
Türkiye’de Zihinsel veya Ruhsal Engellilerin “Zorla” Tedavisinin Eleştirisi
26
ma şartlarının gerçekleşmediğini, bunun için herhangi bir psikiyat-
rik değerlendirme yapılmadığını, sonrasında yapılan tetkikte ise akli
dengesinin yerinde olduğunun uzman raporuyla tespiti nedeniyle
Sözleşme’nin 5/1 (e) ve (b) bentlerinin ihlaline karar vermiştir.
Nitekim yukarıda verilen örnek kararlardaki gibi, AİHM’nin zi-
hinsel veya ruhsal engellilerin zorla tedavisini özgürlük ve güvenlik
hakkı çerçevesinde değerlendirdiği ve süreklilik arz eden içtihatların-
da öne çıkan hususlar aşağıdaki şekilde özetlenmektedir:
35
1. Bireylerin, ulusal yasalarda belirlenen yollar çerçevesinde, keyfi
uygulamalardan korunması gerekmektedir. Aksi uygulamalar
Sözleşme’nin 5 inci maddesinin 1 inci fıkrasının ihlalini oluşturur.
2. Ulusal yasaların hukukun üstünlüğü ilkesine uygun olması ge-
rekmektedir.
3. Ulusal kanunlardaki zorla tutulma koşulları ayrıca 5 inci madde-
nin 1 inci fıkra hükmündeki amaçlar doğrultusundaki gerekçelere
dayanmalıdır.
4. Özel olarak akıl hastalarının alıkonulmasında kişinin yalnızca
düşünce ya da davranışlarının belirli bir toplumuın baskın veya
yerleşik normlarından farklı
olduğu gerekçesiyle alıkonulmasını sağla-
yacak şekilde yorumlanmaması gerekmektedir.
5. Akıl hastasının alıkonulmasının hukuka uygun kabul edilebilme-
si için ise, hastalığın yetkili ulusal merci önünde tarafsız bir tıp
raporuyla kanıtlanması, hastalığın türü ve derecesinin alıkoyma-
yı gereltirecek ölçüde olması (tehlikelilik ön planda), alıkoymanın
sürmesi için hastalığın devam ediyor olması olmak üzere üç şart
aranmaktadır.
Konumuzu Türkiye’deki uygulamalar ve ilgili bulunan düzenleme-
ler çerçevesinde ele aldığımızda ise karşılaşılan tablo iç açıcı değildir.
Zihinsel veya ruhsal engellilere ilişkin düzenlemeye Türkiye’de
Cumhuriyet öncesi dönemde rastlanıldığı ve ilk düzenlemenin
06.031876 tarihli Bimarhanelere Dair Nizamname ile bunun uygulan-
masını düzenleyen 13.12.1913 tarihli Bimarhane ve Müşahedehane Ta-
35
Gilles Dutertre, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarından Örnekler, Avru-
pa Konseyi Yayınları, Strasbourg Cedex, Kasım 2003, s. 77-81 ile s. 97-99.