381 / 453
Uluslararası Adalet Divanı’nın Yargı Yetkisi ve Yargı Yetkisini Genişletme Çabalarının Eleştirisi
380
GİRİŞ
Bu makalenin amacı, devletlerarası uyuşmazlıkların çözümünde en
önemli rollerden birini üstlenen Uluslararası Adalet Divanı’nın (“UAD”
veya “Divan”) yargı yetkisini incelemek ve bunu yaparken de yargı yet-
kisi ile ilgili bazı tartışmalı hususlarda yazarın düşüncesini sunmaktır.
Konuyla ilgili yerli ve yabancı kaynakların incelemesinin ardın-
dan özellikle de yabancı doktrinde UAD’nın çekişmeli yargı yetkisinin
ve danışma görüşü verme yetkisinin genişletilmesi yönünde genel bir
eğilime rastlanmıştır. Genel olarak Divan’ın çekişmeli yargı yetisi ve
danışma görüşü verme yetkisi incelendikten sonra bu eğilimlerin hu-
kuka uygunluğu tartışılacaktır.
UAD’nın yargı yetkisi bakımından çeşitli tasniflere gitmek müm-
kün olmakla birlikte temel olarak çekişmeli yargı yetkisi (“
contentio-
us jurisdiction
”) ve danışma görüşü verme yetkisi (“
advisory opinion
jurisdiction
”) olarak ikiye ayrıldığını
1
söyleyebiliriz.
2
Bunun dışında
Divan’ın yetkisinin birinci derece yargı yetkisi (“
mainline jurisdiction
”)
ve ikinci derece yargı yetkisi (“
incidental jurisdiction
”) olarak ayrıldığı-
na da rastlanmaktadır. Bu ayrımı kısaca açıkladıktan sonra asıl konu-
muz olan çekişmeli yargı yetkisi ve danışma görüşü verme yetkisinin
incelenmesine geçeceğiz.
Buna göre, Divan’ın birinci derece yetkisini davanın taraflarını
bağlayıcı karar verme yetkisi olarak tanımlayabiliriz
3
. Divan’ın ikinci
derece yetkisi ise, genellikle usule ilişkin işlemlerdeki yargı yetkisi-
1
Bizim de benimseyeceğimiz bu ayrım için bkz. United Nations Conference on
Trade and Development (UNCTAD), Dispute Settlement, General Topics, 1.2
International Court of Justice, 2003, s. 11.
2
Bu hususta birkaç terminolojik farklılıktan bahsetmekte yarar var. Bleichert ve
Aloysius P. Llazamom gibi bazı yazarlar UAD’nın yargı yetkisini zorunlu yargı
yetkisi (“compulsory jurisdiction”) ve gönüllü yargı yetkisi (“voluntary jurisdic-
tion”) başlıkları altında incelemişlerdir(Bkz. Aloysius P. Llazamom, “Jurisdiction
and Compliance in Recent Decisions of the International Court of Justice”, The
European Journal of International Law, Cilt: 18, Sayı: 5, 2008, s. 816; Maura A.
Bleichert, “The Effectiveness of Voluntary Jurisdiction in the ICJ: El Salvador v.
Honduras, A Case in Point”, Fordham International Law Journal, Cilt: 16, Sayı: 3,
1992, s. 804). Keza Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı da doğrudan çekişmeli yargı yetkisi
ve tavsiye görüşü verme yetkisi terimlerini kullanmamış ve “devletlerarası dava-
larda karar yetkisi” ve “danışma görüşü verme” yetkisi tasnifine gitmiştir (Bkz.
Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk, 12.b., Turhan, Ankara, 2013, s.481, 483).
3
Bkz. UNCTAD belgesi s. 11.