TBB Dergisi 117.Sayı

TBB Dergisi 2015 (117)

Yahya Berkol GÜLGEÇ

383

hukuk düzenlerinin aksine uluslararası toplum nezdinde üstün bir

otorite mevcut olmadığı için, uluslararası hukuk kuralları, bu huku-

kun uygulanacağı kişilerin, yani uluslararası hukukun sujelerinin ira-

desi ile oluşmakta ve bu kuralların bağlayıcılığı da devletlerin rızasına

dayalı olarak ortaya çıkmaktadır.

Bu rızanın açıklanmasının dört te-

mel şekli olduğundan bahsedilebilir: 1) tahkimname yolu, 2) önceden

akdedilen bir uluslararası andlaşma, 3) tek taraflı bir bildirim ile ve 4)

forum prorogatum

yoluyla.

Hemen belirtilmelidir ki Divan içtihadına

göre, yargılamaya rıza gösterilmesi şekle ilişkin bir husus değildir.

Dolayısıyla, Divan, başka yollarla da yargı yetkisinin kabul edildiği-

ne karar verebilir. Bu rıza açıklama şekillerini ayrı ayrı inceleyeceğiz.

Daha önce belirtmek gerekir ki rıza konusunda Divan içtihadı oldukça

geniş yorum yapmaktadır. Ayrıca görüleceği üzere, tarafların rızala-

rının bulunup bulunmadığının açık olmadığı durumlarda kendisini

yetkili gördüğü durumlar bulunmaktadır. Bu durum, rıza şartının

mahkeme içtihadı ile bertaraf edilmesine

yol açmakta ve hukukî be-

lirsizlik sonucunu doğurmaktadır.

1. Tahkimname

Bu yolda Divan’ın yargı yetkisi uyuşmazlık ortaya çıktıktan son-

ra tanınmaktadır.

Tahkimname (“

compromis

”) yolunu düzenleyen

Statü’nün 26(1) maddesi şu şekildedir: “

Divan’ın yetki alanı tarafların

kendisine sunacağı bütün işlerle Birleşmiş Milletler Andlaşması’na ya da yü-

rürlükteki andlaşma ve sözleşmelerde özel olarak öngörülmüş bütün durumları

kapsar”.

Bu maddedeki “tarafların kendisine sunacağı bütün işler” ifa-

desi tahkimnameye işaret etmektedir. Kısacası, aralarında uyuşmazlık

çıkan taraflar bu uyuşmazlığı Divan’a taşımak amacıyla özel bir and-

laşma akdetmekte ve bu andlaşmayı Divan’ın Yazı İşleri Müdürlüğü’ne

Yücel Acer, “Uluslararası Adalet Divanı’nın Zorunlu Yargı Yetkisini Tanımada

Çekinceler ve Geçerlilikleri”,

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi

Cilt: 56, Sayı: 1, s. 12.

Pazarcı, s. 473.

Elühu Leuterpacht, “Partial Judgments and the Inherent Jurisdiction of the

International Court of Justice”, Fifty Years of the International Court of Justice,

Cambridge, 2. Baskı, Melbourne, 1998, s. 465.

Leuterpacht, s. 467.

Leuterpacht, s. 486.

Bkz. UNCTAD belgesi, s. 12.