382 / 453
TBB Dergisi 2015 (117)
Yahya Berkol GÜLGEÇ
381
dir. Divan’ın kendi yetkisi üzerinde karar vermesi (“
competence de la
competence
”), usulî işlemlerin genel kontrolünü sağlaması gibi yetkileri
ikinci derece yetkilere örnek olarak verilebilir.
4
Divan’ın birinci ve ikinci derece yetkilerinden söz ettikten sonra
çekişmeli yargı yetkisinin incelenmesiyle devam edebiliriz.
I. Uluslararası Adalet Divanı’nın Çekişmeli Yargı Yetkisi
UAD’nın öncelikli görevi Statü’nün 38(1) maddesinde devletler-
ce önüne getirilen uyuşmazlıkları uluslararası hukuka uygun olarak
çözmek olarak belirtilmiştir.
5
Uluslararası hukukçular devletlerarası
uyuşmazlıkların UAD’nın çekişmeli yargı yetkisi kapsamında çözül-
mesini, uluslararası uyuşmazlık çözümü metodlarının en önemlilerin-
den biri olarak görmüşlerdir.
6
A.
Rationae Personae
(Kişi Bakımından Yetki)
Bu kısmın amacı, UAD önündeki davalarda kimlerin taraf ola-
bileceğini belirlemektir ve bu sorunun cevabı UAD Statüsü’nün 34(1)
maddesinde açıkça ortaya konmuştur: “
Divan önündeki davalarda yalnız
devletler taraf olabilirler.”.
Özellikle UAD Statüsü’nün 20. yüzyılın ilk ya-
rısında hazırlandığını ve yürürlüğe girdiğini düşünürsek, uluslararası
hukukun sujelerinin devletler olduğunu belirten klasik görüşün UAD
Statüsü’nde de yer bulduğunu söyleyebiliriz. Buna göre, hükümetler
dışı örgütler, kişiler ve diğer kuruluşlar UAD nezdinde dava açamaya-
caklardır.
7
Özellikle de UAD’nın ardından kurulan uluslararası mah-
kemelerin yapısı incelendiğinde bu görüşün yavaş yavaş değiştiği öne
sürülmektedir.
8
Daha yenilikçi bir bakış açısıyla uluslararası hukukun
devlet dışı sujelerine de yer veren mahkemelere Uluslararası Deniz
4
Ibid.
5
Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk, Ankara, Turhan, 2008, s. 473.
6
Aloysius P. Llazamom, “Jurisdiction and Compliance in Recent Decisions of the
International Court of Justice”, The European Journal of International Law, Cilt:
18, Sayı: 5, 2008, s. 816.
7
David Schweigman, The Authority of the Securiy Council Under Chapter VII of
the UN Charter: Legal Limits and the Role of the International Court of Justice,
Kluwer, La Hey, 2001, s. 211.
8
Lu Bingbin, “Reform of the International Court of Justice – A Jurisdictional
Perspective”, Perspectives, Cilt: 5, Sayı: 2, 30 Haziran 2004, s. 2.