390 / 453
TBB Dergisi 2015 (117)
Yahya Berkol GÜLGEÇ
389
b) Rationae Temporis (Süre ve Zaman Bakımından) Çekinceler
Uygulamada bazı devletler bildirim tarihinin öncesinde ortaya çı-
kan uyuşmazlıklar konusunda çekince koymaktadırlar.
54
Bazı devlet-
ler ise daha ileri gitmekte ve aynı zamanda bildirim tarihi öncesindeki
olay ve durumlara dayanan uyuşmazlıkları da kapsam dışında bırak-
maktadırlar.
55
Bu çekincelerin kapanmış anlaşmazlıkların nüksetme-
sini önlemek ve kritik dönemlerde yaşanan sorunların Divan önüne
gelmesini engellemek gibi amaçlar güttüğü açık olmakla beraber, uy-
gulamada bu tür çekincelerin kapsamının belirlenmesinde sorunlar
ortaya çıkabilmektedir.
56
Genel olarak Divan’ın zaman bakımından çekinceleri dar yorum-
ladığı görülmektedir.
57
Dar yorumun sebebi olaraksa, geniş yorum ha-
linde karşılıklılık ilkesinin de etkisiyle uyuşmazlığın her iki tarafının
da zaman bakımından çekinceleri öne sürerek, Divan’ın yargı yetkisi-
ni büyük ölçüde sınırlayabileceği gösterilmiştir
58
. UAD, anlaşmazlığın
kendisi ile anlaşmazlığa yol açan gerçek durumların karıştırılmaması
gerektiğini vurgulayarak belli bir uyuşmazlığın bildirim tarihinden
önce mi sonra mı gerçekleştiğinin belirlenmesinde ilkinin esas alına-
cağını belirtmiştir.
59
Öte yandan, hem bildirim tarihinden önce ortaya
çıkmış olan uyuşmazlıkları hem de bildirim tarihinden sonra ortaya
çıksalar dahi dayandığı olay ve gerçekleri bildirim tarihinden önceye
rastlayan bildirimler açısından daha karmaşık bir durum söz konusu
olmaktadır.
60
Bununla ilgili olarak da UAD, hakka kaynaklık eden du-
rum ve gerçeklerle soruna kaynaklık eden durum ve gerçekler arasın-
da bir ayrıma gidileceğini ve buna göre karar vereceğini belirtmiştir.
61
c) Rationae Personae (Kişi Bakımından) Çekinceler
Bu tür çekincelerde bildirimde bulunan devletler kendisine karşı
bildirimde bulunabilecek olan devletlere ilişkin olarak sınırlama getir-
54
Ibid.
55
Douglas J. Ende, “Reaccepting the Compulsory Jurisdiction of the International
Court of Justice: A Proposal For a New United States Declaration”, Washington
Law Review, Cilt: 61, Temmuz, 1986, s. 1158.
56
Acer, s. 18 – 19.
57
Interhandel Davası (İsviçre v. Amerika Birleşik Devletleri), 21 Mart 1959, UAD
Raporları 1959, s. 20-22.
58
Ende, s. 1158.
59
Acer, s. 19.
60
Ibid.
61
Ibid.