31 / 421
AİHM Kararları Işığında YUKK’nda İdarî Gözetimin Uygulandığı Mekânlar Hakkında ...
30
II. Uluslararası Düzenlemelere Göre İdarî Gözetim
Uygulamasına Tâbi Tutulanların Özgürlük ve Güvenlik
hakkından Yoksun Kalmaları ve AİHM Kararları
A) Genel Olarak Özgürlük ve Güvenlik Hakkı
Kişiyi özgürlüğünden yoksun bırakmanın koşullarının düzenlen-
diği Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evresel Bildirisi’ne
52
göre, kimse
keyfî olarak alıkonulamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez (m.9).
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne göre, herkes özgürlük ve güven-
lik hakkına sahiptir (m.5). Sözleşme’nin bu hükmünde, kişilerin özgür-
lüğünden yoksun bırakılamayacağı haller sıralanmıştır. Bu hükümde
dikkat çekici özellik, kişilerin özgürlüğünden yoksun bırakılmasının
bir mahkeme tarafından verilecek kararla olması gerektiğine yapılan
vurgudur. Ayrıca, Sözleşme’de, kişilerin özgürlüğünden yoksun bıra-
kılmasına ilişkin hükümde yakalama ya da
tutulma
terimlerinin kul-
lanıldığı görülmektedir.
BMMedenî ve Siyasal Haklara İlişkin Sözleşmesi’nin,
53
özgürlük
ve güvenlik hakkı başlığını taşıyan 9.maddesine göre,
54
herkes kişi
özgürlüğü ve kişi güvenliği hakkına sahiptir. Hiç kimse keyfî olarak
gözaltına alınamaz veya tutulamaz. Hiç kimse hukukun öngördüğü
sebepler ve usûller dışında özgürlüğünden yoksun bırakılamaz. Söz-
leşme, tutulanların haklarını da düzenlemektedir (m.10). Bu hükme
göre, özgürlüğünden yoksun bırakılan herkes, insanî muamele ve
52
BMGenel Kurul Sayısı 217 A (III). Bildiri’nin Türkçe çevirisi için bkz. Rona Aybay,
Açıklamalı İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara
2006.
53
Sözleşme, BM Genel Kurulu’nun 16 Aralık 1966 tarih ve 2200 A (XXI) sayılı kara-
rıyla kabul edilip imza, onay ve katılıma açılmış; 49. maddesine uygun olarak, 23
Mart 1976 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye, Sözleşme’yi, 15 Ağustos 2000
tarihinde imzalamıştır. Sözleşme için bkz. R.G., 18 Haziran 2003, 25142.
54
Bu hükümde, gözaltına alınarak veya tutularak özgürlüğünden yoksun bırakılan
bir kimsenin, tutulmasının hukukîliği hakkında hemen karar verebilecek ve eğer
tutulması hukukî değilse, salıverilmesine hükmedebilecek bir mahkemeye baş-
vurma hakkına sahip olduğu da düzenlenmiştir (m.9/IV).BMHerhangi Bir Biçim-
de Tutulan veya Hapsedilen Kişilerin Korunması İçin ilkeler Bütünü’nde, Herke-
se, tutuklandığı anda ve sırasıyla gözaltı veya hapiste tutma işleminin başında,
hakları ile ilgili bilgi ve açıklamaların ve bu haklardan nasıl yararlanabileceğinin,
tutuklayan, gözaltına alan ya da hapiste tutan yetkili tarafından açıklanması ge-
rektiği düzenlenmiştir (13.ilke). İlkeler için bkz. BM Genel Kurulu’nun 9 Aralık
1988 tarihli BMGK, BMDok. A/RES/43/173. Body of Principles for the Protection
of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment <http:// www.
un.org/documents /ga/ res/43/a43r173.htm>, (24 Ağustos 2014).