TBB Dergisi 120.Sayı

Hukuka Rağmen Kanun, Hâkimin Direnme Hakkı ya da Radbruch Formülünü Hatırlamak

572

GİRİŞ

Direnme hakkının pasif kolunu temsil eden sivil itaatsizlik, fel-

sefeci, siyaset bilimci ve devlet teorisyenlerinin sıkça işlediği, köken-

lerini Antik Yunana kadar götürdükleri modern bir kavramdır. Sivil

itaatsizliğin temel esprisi, demokratik bir ortamda mevcut hukuk dü-

zeni ve anayasal sistemi adil/meşru kabul etmek ancak ağır haksızlık

içerdiği ve adaletsiz olduğuna inanılan tekil hükümet eylemlerine, ka-

nunlara, son çare olarak şiddete başvurmaksızın uymamak, sonuçları-

na katlanmaya razı olmaktır. Amacı, hükümetin beğenilmeyen politik

eylemini engelleme ya da yürürlüğe koyduğu kanunu geri çekmesi-

ni sağlamaktır.

Sivil itaatsizlik, politik makamların her söylediğini

kabul eden, çıkardığı her kanuna uyan iyi vatandaş olma profili ile

bunun karşısında konuşlandırabileceğimiz iyi insan olma arasındaki

gerilimdir.

İyi vatandaş olma, politik amaçlar doğrultusunda önce-

den tanımlanmış davranış kodlarını sorgusuz kabul etmeye, iyi insan

olma ise bu kodları reddetmeye tekabül eder. Sivil itaatsizlik, devlet ile

bireyin/toplumun, kanun ile ahlakın karşı karşıya geldiği durumlar-

da, bireyin/toplumun ya da ahlakın tercih edilmesidir.

Sivil itaatsizlik, ortak adalet anlayışına vurgu yaparak kamu vic-

danına yönelik şiddet içermeyen çağrıdır. Sivil itaatsizliğin haklılığı,

toplumda var olduğuna inanılan ortak adalet anlayışıyla temellendi-

rilebilir. Habermas’a göre sivil itaatsizliğin temeli, demokratik bir top-

lumda dahi yasal düzenlemelerin gayrimeşru olabileceğinden doğar.

Gayrimeşruluğun ölçütü, herhangi bir ahlak anlayışından, ayrıcalık

hakkından ya da hakikati bilmekte ayrıcalıklı bir konumdan gelmez.

Meşruluk, modern anayasal devletin, vatandaşlarınca özgürlük içinde

tanınmak beklentisini temellendirdiği ve herkes için anlaşılabilir olan

ahlak ilkeleridir.

Özgürlük ve insan onurunun üstün değerler olarak

görüldüğü ve bu nedenle her şeyin kayıtsızca ve sorumsuzca mübah

görülemeyeceği bir hukuk düşüncesinin özüdür direnme hakkı. Bir

Şükrü Nişancı, Sivil İtaatsizlik, İstanbul 2003, s. 11 ; Kadir Candan-Murat Bilgin,

“Sivil itaatsizlik”,

Yasama Dergisi

, Aralık 2011, sayı 9, s. 59

Nişancı, s. 12

Rabia Sağlam, “Bir Sivil İtaatsizlik Örneği Olarak Vicdani Ret”, HFSA 16. Kitap,

İstanbul 2007, s. 251

Sağlam, s. 253