579 / 617
Hukuka Rağmen Kanun, Hâkimin Direnme Hakkı ya da Radbruch Formülünü Hatırlamak
578
Direnme hakkı, günümüzde sadece hukuk felsefesi ve siyaset bi-
limin konusu olmaktan çıkmıştır. Pek çok anayasa ve anayasal metin
direnme hakkına yer vermiştir. Direnme hakkı, tarihsel süreç içerisin-
de, İngiltere’de Büyük Özgürlük Fermanı (Magna Carta Libertatum,
121 5 madde. 61 ); Haklar Dilekçesi (petition of Rights, 1628) ; Habeas-
Corpus ACT ( 1679) ; Haklar Bildirgesi (Bill of Rights, 1689) gibi anaya-
sal belgelerde;
12
Amerika Birleşik Devletleri’nde Virginia İnsan Hak-
ları Bildirgesi
13
(1776 mad. 3), Fransa’da, 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş
Hakları Bildirgesi,
14
değişik ifadelerle; Birleşmiş Milletler İnsan Hak-
ları Evrensel Bildirgesi,
15
Federal Alman Anayasası’nın 20. Maddesin-
de, Federal Almanya Cumhuriyeti Hessen Eyaleti Anayasası,
16
Federal
Almanya Cumhuriyeti Bremen Eyaleti Anayasası,
17
Federal Almanya
Cumhuriyeti Berlin Eyaleti Anayasası,
18
Federal Alman Cumhuriyeti
Anayasasında
19
yer almaktadır. 1982 Anayasası ise direnme hakkına
yer vermemiştir.
20
Anayasa Mahkemesi,
21
Sosyalist Parti’nin, program
ve tüzüğünde direnme hakkına yer vermesini diğerler nedenlerle bir-
likte kapatma nedeni sayan iddiayı, bu hakkın “bireysel özgürlükler
12
Anayasa Mahkemesi, SPK, 18.12.1988 tarih ve 2/1
13
Madde 3 ; Herhangi bir yönetim bu göreve layık olmadığını gösterir ya da bu gö-
revi hiçe sayarsa, toplumun çoğunluğunun, kamu yararına en uygun gördükleri
biçimde, bu yönetimde ıslaha gitmek, yapısını değiştirmek ya da ilga etmek hakkı
doğar; bu hak vazgeçilemez, devredilemez ve iptal edilemez bir haktır.
14
Madde 2 ; Her siyasi toplumun ana amacı, hukuki taahhüt altındaki doğal insan
haklarını korumaktır. Bu haklar özgürlük, mülkiyet, güvenlik ve baskıya karşı
direnmedir.”
15
Başlangıç kısmı, 3. ve 5. maddeler ; İnsanın istibdat ve baskıya karşı son çare ola-
rak ayaklanmak zorunda kalmaması amacıyla insan haklarının bir hukuk rejimi
ile korunması gerekli olduğu için
16
Madde 147/1 ; Anayasaya aykırı olarak icra edilen kamu gücüne karşı direnme
herkesin hakkı ve görevidir.
17
Madde 19 : Anayasada yer alan insan haklarına kamu gücü tarafından anayasaya
aykırı biçimde dokunulduğunda direnme herkesin hakkı ve görevidir.
18
Madde 23/3 : Anayasada yer alan temel haklar açık bir biçimde ihlal edildiğinde
herkesin direnmeye hakkı vardır.
19
Madde 20/4 : Bu Anayasa düzenini ortadan kaldırmak isteyen herkese karşı, baş-
ka bir çözümün bulunmaması halinde, bütün Almanlar direniş hakkına sahiptir.
20
1961 Anayasası, Başlangıç kısmının 2 ve 6. paragraflarında 27 Mayıs Devriminin,
direnme hakkı ürünü olduğu “Anayasa ve hukuk dışı tutum ve davranışlarıyla
meşruluğunu kaybetmiş bir iktidara karşı direnme hakkını kullanarak 27 Mayıs
1960 Devrimini yapan Türk Milleti … Türkiye Cumhuriyeti Kurucu Meclisi tara-
fından hazırlanan bu Anayasayı kabul ve ilan ve onu, asıl teminatın vatandaşların
gönüllerinde ve iradelerinde yer aldığı inancı ile, hürriyete, adâlete ve fazilete aşık
evlatlarının uyanık bekçiliğine emanet eder” sözleriyle anlatılmıştı.
21
Anayasa Mahkemesi, SPK, 18.12.1988 tarih ve 2/1 sayılı kararı